Wiersz Juliusza Słowackiego „Do Matki” jest jednym z utworów powstałych na emigracji, dotykających problemu tęsknoty za ojczyzną i rodziną. Poeta prowadził w tym czasie intensywną korespondencję ze swoją matką, z którą był silnie związany. Była to jedna z najbliższych mu osób, potrafiła zrozumieć rozterki i problemy osamotnionego artysty.
Utwór ma budowę regularną, składa się z czterech czterowersowych strof. Został napisany trzynastozgłoskowcem, często spotykanym w twórczości Słowackiego. Wiersz jest rytmiczny, dzięki zastosowaniu rymów krzyżowych (abab). Na rytm wpływa także przerzutnia, czyli przeniesienie części wypowiedzenia do kolejnego wersu.
Utwór jest przykładem liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („była na mnie zbroja”, „żebym ci wróceniem mojem lat przysporzył”). Osobę mówiącą można utożsamiać z samym autorem, ponieważ Słowacki przez większość swojego dorosłego życia przebywał na emigracji.
Wiersz należy do liryki zwrotu do adresata, pojawiają się apostrofy do matki poety, Salomei („miła matko moja”, „o moja ty piastunko droga”).
Warstwa stylistyczna wiersza jest bogata. Oprócz apostrof, pojawiają się też epitety („miła matko”, „zamiarach szalonych”, „piastunko droga”). Poeta zastosował również porównanie („syn twój na sztandarach, jak pies, się położył”). Wypowiedź podmiotu lirycznego jest emocjonalna, przypominająca intymną rozmowę z bliską osobą, pojawiają się wielokropki i wtrącenia. Zastosowano również wykrzyknienie („choć czarę rozpaczy!”). Poeta podkreślił też najważniejsze wersy za pomocą powtórzeń („czy twój syn powraca, że syn twój na sztandarach”, „oczy tylko zwraca, oczy zwraca ku tobie”, „lecz woli konający - nie iść na obrożę, lecz woli zamiast hańby”). Pojawiają się anafory, kilka wersów rozpoczyna się od słów „lecz woli”, „i” oraz różnych form słowa „przebacz”. Ze względu na czas powstania utworu, można zauważyć również archaizmy („wróceniem mojem”, „tłomaczy”, „przebaczże”).
Ze względu na wątki biograficzne, w wielu utworach Juliusza Słowackiego pojawia się motyw poety-wygnańca. Po 1831 roku, artysta znalazł się na emigracji, gdzie cierpiał z powodu tęsknoty i samotności. Otaczali go ludzie obojętni na losy Polski, z którymi miał niewiele wspólnego.
W środowisku polskich emigrantów Słowacki znajdował się w cieniu Adama Mickiewicza, co pogłębiało uczucie izolacji. Najbliższą osobą i powiernikiem tych rozterek stała się matka poety, do której wysyłał wiele listów. Adresatka utworu pojawia się już w tytule, w tekście podmiot liryczny wielokrotnie zwraca się bezpośrednio do swojej matki, z którą dzieli go odległość.
Kobieta jest dla poety symbolem wartości patriotycznych, które od dziecka mu wpajała. Utwór ma formę listu z przeprosinami, osoba mówiąca próbuje usprawiedliwić dlaczego nie może wrócić do swojej matki i rodzinnego kraju. Podmiot liryczny ma wyrzuty sumienia, ponieważ zdaje sobie sprawę, że kobieta cierpi, podobnie jak on.
Podmiot liryczny przedstawia obraz ludzi powracających z wygnania. On nie jest jednak jednym z nich, pozostaje wytrwały w swoich zamiarach. Jest nieugięty, podjął decyzję o pozostaniu na obczyźnie. Stanowi to odwołanie do wydarzeń po powstaniu listopadowym. Niektórzy z powstańców podjęli decyzję o powrocie do Polski. Zostali ułaskawieni przez cara i mieli taką możliwość. Słowacki spodziewał się jednak represji i szykan, które mogą go spotkać w Polsce.
Osoba mówiąca boi się, że będzie musiała się ugiąć, „założą jej obrożę”. Jest szaleńcem, tkwi w walecznej postawie, co symbolizuje twarda zbroja. Podmiot liryczny zdaje sobie sprawę, że nie tylko on cierpi. Jego matka również musi się mierzyć z ogromnym bólem. Utwór ma stanowić nie tylko przeprosiny za podjętą decyzję, ale też pocieszenie dla osamotnionej matki.
Poeta stara się przekonać kobietę, że istnieją wyższe wartości, niż ich prywatne szczęście. To właśnie matka zaszczepiła w nim wartości patriotyczne, dlatego teraz powinna być dumna z postawy syna. Podmiot liryczny prosi adresatkę wiersza, aby nie rozpaczała, ale chwaliła się innym jego postępowaniem. Mężczyzna jest silny, narodowa klęska go nie załamała. Podczas gdy wielu poddało się i pogodziło z życiem pod carską władzą, on pozostaje patriotą. Podmiot liryczny nie stracił wiary w świetlaną przyszłość Polski i poświęca jej swoje życie.
W utworze widoczna jest ogromna tęsknota za ojczystym krajem. Polska to dla osoby mówiącej miejsce o największym znaczeniu, przypominające o wszystkich najlepszych wspomnieniach. Sytuacja panująca w ojczyźnie jest dla niego też źródłem cierpienia. Została podzielona między zaborcami, którzy nękają rodaków poety. Mieszkający tam ludzie nie mają wolności, muszą postępować zgodnie z tym, co jest dozwolone. W Polsce wszystkie przejawy patriotycznej postawy są tępione, trwają represje. Pozostanie na obczyźnie jest dla podmiotu lirycznego jedyną szansą na zachowanie honoru, posiadanie podstawowej ludzkiej wolności.
Mężczyzna woli cierpieć z tęsknoty za ojczyzną, niż stracić godność. Powrót do Polski będzie oznaczał rezygnację z idei walki o niepodległość i porzucenie Boga. Poeta ma wrażenie, że otrzymał od stwórcy misję i nie może zawieść. Religia z czasem nabierała coraz większego znaczenia w twórczości Słowackiego, nawiązał silną więź z Bogiem. Wierność najważniejszym wartościom - Bogu i ojczyźnie, zmusiła podmiot liryczny do trudnej decyzji o pozostaniu na obczyźnie, gdzie czuje się samotny i nieszczęśliwy.
Osoba mówiąca martwi się nie tylko o losy Polski, ale też o swoją matkę. W utworze widoczna jest troska, chęć pocieszenia kobiety w cierpieniu. Mężczyzna obawia się, że matka źle odbierze jego decyzję, widok powracających powstańców wywoła jej żal. Nie chce aby kobieta poczuła się porzucona, zapewnia o swojej wielkiej miłości i tęsknocie. Dokładnie tłumaczy matce motywy swojego postępowania i prosi o wybaczenie.
Trudno określić, jakie niebezpieczeństwo faktycznie groziło Słowackiemu, w przypadku powrotu do kraju, ponieważ jego udział w powstaniu był niewielki. Poeta podjął jednak decyzję o pozostaniu zagranicą i dalszym tworzeniu wierszy o tematyce patriotycznej, które miały dodać rodakom otuchy.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.