Arkadia to mityczna kraina z poezji, pozbawiona wszelkich trosk. Rozumieć ją można jako ziemskie wyobrażenie raju, po raz pierwszy wykorzystane w greckiej i rzymskiej poezji. Motyw ten był również szczególnie popularny w okresie renesansu. Często występuje w towarzystwie gatunku literackiego sielanki.
Arkadia to fikcyjna kraina literacka, którą najprościej jest ująć jako „raj na ziemi”. Widziano ją jako krainę szczęśliwości, gdzie człowiek żyje w harmonii z sobą i naturą. W arkadii panuje sielankowy spokój i beztroska, a problemy wielkiego świata omijają jej mieszkańców.
Motyw arkadii często łączy się z sielanką, czyli gatunkiem literackim, przedstawiającym wyidealizowane życie mieszkańców wsi. Przybiera ona wtedy cechy krainy wiecznej szczęśliwości, gdzie człowiek wiedzie proste i zgodne z naturą życie. Arkadia nie zawsze musi być jednak wsią. Czasami przybiera formę marzenia lub wspomnienia - miejsca gdzie kiedyś przeżyło się szczęśliwe dni, pozbawione trosk teraźniejszości.
Po raz pierwszy pojawiła się jeszcze w poezji helleńskiej, gdzie była wyidealizowanym obrazem życia ówczesnych pasterzy. Nazwę zaczerpnięto z dzieła „Bukoliki” rzymskiego poety Horacego. W okresie średniowiecza motyw stracił na znaczeniu i powrócił do łask dopiero za rozkwitu renesansu. Romantycy również uwielbiali ten motyw, a to ze względu na swoją fascynację ludowością.
Zbiór sielanek pióra Teokryta, chwalących uroki wiejskiego życia. Oparte są one na tradycyjnych pieśniach pasterskich, zwanych bukolikami, których najczęstszym motywem były rozterki miłosne młodych mieszkańców wsi. Z dzieł Teokryta zachowało się trzydzieści utworów, do których należą m.in.: „Tyris”, „Serenada pasterka”, „Pasterze”, „Koźlarz i pasterz”. Zawarty w nich obraz hellenistycznej wsi i jej jest wyidealizowany, ukazujący rustykalne życie jako przepełnione szczęściem oraz harmonią. Jest to wynikiem tęsknoty za prostszym życie, która narodziła się wśród mieszczan w epoce hellenistycznej.
W biblijnej Księdze Rodzaju umieszczony jest opis stworzenia świata i człowieka. Przez sześć dni Bóg powoływał do istnienia cały byt, czyniąc z gatunku ludzkiego jego ukoronowanie. Początkowo umieścił go w ogrodzie Eden - przepięknym miejscu, obfitującym we wszystko, co potrzebne do życia. Nie było tam śmierci ani żadnych niebezpieczeństw. Człowiek żył w zgodzie z przyrodą i swoim Stwórcą.
W wyniku skuszenia przez szatana pod postacią węża człowiek popełnił jednak grzech pierworodny. Został za to przegnany z Edenu i od tej pory musiał cierpieć trudy życia.
Eden łączy z arkadią bycie krainą wiecznej szczęśliwości, gdzie człowiek i natura żyją w idealnej harmonii. Jest on jednak przede wszystkim symbolem pierwotnej więzi człowieka z Bogiem.
Wiersz sławiący uroki życia na wsi. Tytułowa Sobótka to schrystianizowana nazwa nocy kupały - słowiańskiej tradycji świętowania przesilenia letniego. Dawniej na wsiach zbierano się wtedy pośród ogniska zwanego „sobótką” i bawiono przy akompaniamencie ludowych pieśni. W wierszu dwanaście panien wykonuje swoje pieśni, chwaląc uroki wiejskiego życia.
Szczególnie warte uwagi jest tu wystąpienie dwunastej panny, będące przykładem poezji ziemiańskiej. Chwali ona życie rustykalne, zgodne z przyrodą i prostym obyczajem. Nawiązaniem do motywów arkadyjskich jest ut przedstawienie wsi jako krainy szczęśliwości, zupełnie odmiennej od skomplikowanego bytu mieszczan. Zalicza to „Pieśń świętojańską o Sobótce” w poczet gatunku sielanek - utworów chwalących wyidealizowane życie na wsi.
Oświeceniowa sielanka, opisująca zgodnie z wymogami gatunku, wyidealizowane życie pasterzy na tle pięknej przyrody.
Utwór przyjmuje formę dialogu między tytułową parą zakochanych - Laurą i Filonem. Zakochana dziewczyna przybywa na umówione spotkanie, jednak nie zastaje tam swojego pastuszka. Wzbudza to w niej gniew i wątpliwości co do uczciwych zamiarów chłopca. Ten jednak szybko wychodzi z ukrycia w gęstwinie. Okazuje się, że Filon obserwował reakcję Laury z ukrycia, by przekonać się o jej miłości. Po przeprosinach dziewczyna wybacza mu. Zgodnie z założeniami sentymentalizmu tematem jest uczucie między prostymi ludźmi - miłość zwycięża zazdrość i gniew.
Przedstawiony w „Laurze i Filonie” obraz życia wiejskiego jest wyidealizowany, a wręcz naiwny co do uczuciowości chłopów.
Poemat Adama Mickiewicza powstał niejako z potrzeby stworzenia dla potomnych mitu „złotego wieku” polskiej kultury, połączoną z motywem „krainy lat dziecięcych”. Chciał przez to dać Polakom pod zaborami możliwość ucieczki w arkadyjską wizję utraconej ojczyzny, a zarazem stworzyć inspirującą do jej odbudowy wizję.
Poeta realizuje wizję „złotego wieku” poprzez nadanie dla Soplicowa cech arkadyjskich. Jego mieszkańcy żyją ze sobą w zgodzie, kultywując dawne tradycje i uświęcone zwyczaje. Członkowie rodziny mogą na siebie liczyć, wspierają się wzajemnie, a hierarchia panująca między nimi ugruntowuje siłę ich więzi. Każdy kąt domu pełen jest pamiątek po chwale Rzeczpospolitej, przez co wydaje się, jakby tragedia rozbiorów ominęła spokojne Soplicowo.
Kolejnym elementem są opisy przyrody oraz harmonii, w jaką weszła z nią szlachta. Poeta wyśmienicie opiewa piękno Litwy, nadając mu sielankowy charakter. Mieszkańcy Soplicowa chętnie spędzają czas na łonie przyrody, rozkoszując się zbieraniem grzybów polowaniami.
Powieść Elizy Orzeszkowej nie ubarwia co prawda wiejskiego życia w sposób stricte arkadyjski, nosi jednak pewne elementy wyidealizowania i pochwały pracy na roli.
Pisarka dokonuje tego poprzez skonfrontowanie postaw dworu Korczyna i zaścianka Bohatyrowicz. Mieszkańcy tego pierwszego pędzą często bezproduktywne, a na pewno pozbawione prawdziwego szczęścia życie. Zaścianek jest zaś domem zagrodowej szlachty, od której bierze swoją nazwę - Bohatyrowiczów. Ci są ludźmi skromnymi, ale pełnymi radości. Czerpią je z wartości rodzinnych, prostoty obyczaju i pracy. Ta ostatnia, choć ciężka, nadaje ich życiu sens. Dzięki niej zdają się uszlachetniać, a wszelkie trudności z nią związane mogą dzielić ze względu na zżyte relacje rodzinne.
Bohatyrowicze, chociaż ich życie nie jest proste, mają pewne cechy arkadyjskie. Orzeszkowa stworzyła krainę szczęśliwości, chociaż nadała jej pewien naturalistyczny wydźwięk. Mieszkańcy wsi są zadowoleni ze swojej egzystencji, a ich praca przynosi im radość mimo swojej uciążliwości.
Wiersz wyraża tęsknotę za utraconą idyllą prostego, wiejskiego życia. Podmiot liryczny opisuje swoje odczucia, dziwną tęsknotę za nieznaną przeszłością. Możemy się domyślić, że jest mieszkańcem miasta, człowiekiem dalekim od rustykalnej rzeczywistości. Tymczasem w sercu czuje on „płacz boży” za szumem wiatru wśród pól, stadami owiec i wiejskimi lipami.
Arkadia w wierszu Leśmiana to pragnienie, zarazem uniwersalne i utracone. Poeta podkreśla, że podmiot liryczny nie zna obiektu swojej tęsknoty, co oddaje ogólnoludzką potrzebę wiary w „krainę szczęśliwości”. Nie jest ona jednak osiągalna, a jej resztki zabiera nam postęp.
Dworek Nawłoć, do którego Cezary Baryka przyjeżdża na zaproszenie Hipolita Wielosławskiego, nosi cechy ziemiańskiej idylli. Jego mieszkańcy spędzają życie na interesujących pogawędkach, dobrym jedzeniu i zabawie. Mogą balować do późna, a potem odsypiać do południa. Wszyscy są dla siebie serdeczni, wręcz infantylnie mili. Jest to jeden z elementów, który zdradza tę ziemiańską idyllę.
Mieszkańcy Nawłoci trwonią czas i pieniądze, podczas gdy na ich dobrobyt ciężko pracują folwarczni chłopi z Chłodka. Beztroskie życie jednych okazuje się okupione walką o egzystencje drugich.
W typowych dla siebie odniesieniach do przyrody poeta obrazuje piekło wojny. Dokonuje zestawienia koszmarnej wizji z idyllicznym opisem przyrody. To właśnie jej łono stanowi dla Baczyńskiego „krainę szczęśliwości”. Nie ma tam cierpienia, a jedynie rajskie wizje płodnej i przepełnionej pięknem natury.
Zarazem to zestawienie obrazuje bezsilność człowieka wobec koszmaru wojny. Podmiot liryczny obiecuje „otworzenie złotego nieba” dla bliżej nieokreślonej osoby, jednak warunkuje to uwolnieniem go od potwornego ciężaru wojennych doświadczeń. Jeżeli zaś to pozostaje niemożliwe, idylla staje się dla podmiotu lirycznego nieosiągalna.