„Skarga umierającego” to utwór znany również pod tytułem „Żale umierającego”. To średniowieczna pieśń eschatologiczna, która została zapisana w formie abecedariusza. Najprawdopodobniej powstała po roku 1424, a przypuszcza się, że raczej około roku 1470. Autor pozostaje anonimowy. Dzieło bywa określane luźnym przekładem czeskiego utworu „O rozdzieleniu duszy z ciałem”. Zachowały się dwie wersje tekstu, wrocławska oraz płocka. Dzieło opiera się głównie na motywach wanitatywnych.
Spis treści
Podmiot liryczny zaczyna od rozważania, dokąd uda się jego dusza po śmierci. Wspomina swoją młodość, ale wciąż niepokoi go to, gdzie się podzieje jego dusza. Zdaje sobie sprawę, ze wraz ze śmiercią porzuci wszelkie zgromadzone dobra materialne. Jego najbliżsi rzekomo rozpaczają, ale za nic mają jego duszę. Podmiot liryczny dochodzi zatem do wniosku, że sam musi się o nią zatroszczyć. Dokonuje rozliczenia swojego życia i tego, że nigdy prawdziwie nie żałował za grzechy. Narzeka, że cały efekt jego starań prowadzi jedynie do złożenia w grobie. Zajmował się wyłącznie gromadzeniem dóbr materialnych, żył rozpustnie, nie obchodziły go rzeczy święte. Nie pomagał ubogim, nie składał Bogu ofiar, nie przyznawał się do winy. Podmiot narzekał, że zajmował się sobą, nie Bogiem, nie dotrzymywał składanych mu obietnic. Teraz zawodzi go ciało, on sam się lęka, a Bóg się o niego upomina, a diabeł wylicza mu grzechy. Podmiot liryczny stoi już u bram zaświatów. Jego dusza obawia się nadchodzącego sądu. Dochodzi do wniosku, że dusza to najdroższe, co ma człowiek, a on swoją sprzedał tanio diabłu, przypomina sobie moment chrztu świętego. Wspomina o konieczności spowiedzi i żałowania za swoje grzechy. Ma zostawić dobra materialne bliskim, a samemu zająć się zbawieniem. Widzi konieczność uregulowania wszelkich ziemskich spraw. Złe duchy już czekają na jego duszę. Podmiot potrzebuje pomocy, ale nikt się za nim nie wstawia. Tylko w Bogu może mieć nadzieję i wzywa Chrystusa. Przypomina Bogu, że jest jego dzieckiem. Prosi przyjaciół o zapalenie za niego świecy i zapowiada im, że podzielą kiedyś jego los.
Utwór „Skarga umierającego” powinien być rozpatrywany zgodnie ze średniowieczną sztuką umierania, czyli ars moriendi. Była ona bardzo popularna w tym okresie i odnosiła się do religijnej hierarchii wyznawanych wartości. To z tego powodu wierzono, że najważniejszym pragnieniem człowieka jest dołączenie po śmierci do Boga oraz świętych, co ma swój wyraz w interpretowanym tekście. Umierający wyraża taką wolę i martwi się o to, czy mu się to uda. Nie przejmuje się doczesnością, jedynie zbawieniem. Uznawano wówczas, że sąd nad zmarłym dokonuje się już w miejscu jego śmierci. Dopiero potem nieśmiertelna dusza trafia do wskazanego miejsca. Pomagano zatem umierającym w przygotowaniu ich do ostatnich chwil, by mieli one większe szanse stanąć przed obliczem Stwórcy.
Podmiot liryczny w „Skardze umierającego” zapewne zaliczał się do osób bogatych i biorących udział w grzesznym, dworskim życiu, które opisuje w swoich ostatnich chwilach. Rozumie on jednak, że nic ze sobą nie weźmie do grobu, a jego bogactwa przypadną żywym. Ogromny lęk i przerażenie budzi w nim niewiedza dotycząca tego, dokąd trafi po swojej śmierci. Z tego powodu pospiesznie dokonuje rachunku sumienia, żałuje grzechów i próbuje się z nich oczyścić. Chce odejść po rozwiązaniu swoich ziemskich spraw.
W dziele można natknąć się na porady pochodzące wprost ze średniowiecznych podręczników dotyczących sztuki dobrego umierania. Umierający ma oddać swoje bogactwa, rozwiązać wszystkie konflikty, jakie toczył na ziemskim padole i poprosić przyjaciół o to, by modlili się za niego. Jego los jest także ostrzeżeniem dla nich, ponieważ nie unikną oni podobnego przeznaczenia i śmierć także po nich przyjdzie. Umierający widzi bowiem i dostrzega więcej od żywych. Przestrogi są tu zatem adekwatne.
Podmiot liryczny wzywa Chrystusa, by ten odgonił nadciągające demony. Ostatecznie dokonuje się pojednanie z Bogiem, a umierający opuszcza świat z nadzieją, że spotka swojego Stwórcę. Istotna jest także krótka pieśń, która przedstawia drogę duszy do Nieba. Tekst jest zatem swoistą instrukcją dla tych, którzy jeszcze żyją, ale kiedyś również spotkają się ze śmiercią.
Aktualizacja: 2025-10-05 10:55:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.