Tytuł stanowi integralną część utworu literackiego. Stawia pytania, intryguje, jest kontrowersyjny. Zawsze zaś ma znaczenie dla odczytania sensu dzieła. Tytuł jest bowiem zwięzłym ujęciem przesłania, a zarazem kluczem do pogłębionego jego zrozumienia. Często może się za nim wręcz kryć coś, czego nie dałoby się oddać w samym tekście. Takie podejście do rozumienia tytułu dzieła literackiego należy jednak udowodnić na przykładach. Na szczęście większość autorów nadaje je swoim utworom, o takowe nie będzie więc trudno. Istnieją jednak dobitniejsze tytuły, które łatwiej jest przeanalizować pod takim kątem. W poniższej pracy będą użyte dwa właśnie takie tytuły dzieł literackich. Pierwszy z nich to „Dżuma” Alberta Camusa. Drugim będą „Medaliony” Zofii Nałkowskiej.
Powieść Alberta Camusa zaliczana jest do dzieł parabolicznych. Oznacza to, że posiada ona dwie warstwy znaczeniowe. Pierwszą jest fabuła, zazwyczaj dosyć schematyczna i uproszczona, druga zaś przedstawia głęboką analizę zagadnień filozoficznych, historycznych czy egzystencjalnych. Dotyczy to również tytułu - „Dżuma”. Kieruje on domysły czytelnika na fabułę dotyczącą tej zakaźnej i ważnej dla historii świata choroby. W zbiorowej pamięci ludzi pozostaje ona synonimem katastrofalnej epidemii, nieprzewidywalnej fali śmierci oraz cierpienia.
Dżuma to swoisty żywioł, coś, z czym można próbować walczyć i co nigdy prawdziwie nie przemija. Choroba bowiem zawsze pozostaje, ukryta gdzieś w krwiobiegu ofiar lub zagrzebana w masowych grobach. Powieść rzeczywiście opowiada o takiej epidemii w algierskim mieście Oran. Odnajdujemy tam opowieść o śmierci, grozie, ale również różnych postawach wobec takiego nieszczęścia. Na tej płaszczyźnie tytuł to skondensowany do jednego słowa sens dzieła — zapisu epidemii dżumy. Jak jednak powiedziano wcześniej, jest to powieść paraboliczna. Posiada więc również sens przenośny, który musimy odkryć. Aby tego dokonać, należy przyjrzeć się dokładniej cechom samej dżumy i przekonaniom autora.
Dżuma to niezwykle zakaźna choroba o potwornie bolesnym przebiegu. Wywołuje masowe zgony, a przy tym początkowo nie daje praktycznie żadnych objawów. Kierując się wręcz opisem z powieści, pierwsze niepokojące symptomy epidemii ludzie masowo ignorują i jedynie nieliczni mogą je połączyć z nadchodzącą katastrofą. Co więcej, epidemia jedynie wygasa, ale nigdy nie zostaje ostatecznie wyeliminowana. Nawet bez dogłębnej analizy możemy taki żywioł nazwać złem. Prawdopodobnie, bo w przypadku powieści parabolicznej nigdy nie ma całkowitej pewności, tak rozumował Camus. Poszedł on jednak o krok dalej i przedstawił dżumę jako parabolę idei zła — antytezy dobra. Powoduje ono cierpienie, wiąże się ze śmiercią i siedzi gdzieś na dnie duszy każdego z nas — niczym uśpiony wirus. Większość jej ulega albo pozostaje bierna przez strach. Tylko nieliczni, ci najszlachetniejsi, potrafią odnaleźć odwagę i ratować od niego innych.
Analizując ten konkretny sposób rozumienia dżumy jako paraboli, wysnuto teorię, jakoby Camus ukrywał za nią konkretny rodzaj zła. Chodzi tu mianowicie o totalitaryzm. Jego pokolenie doświadczyło dwóch krwawych ideologii, dlatego egzystencjalista miałby jak najbardziej powody do ostrzegania przed nimi przyszłych mieszkańców Europy. Za takim rozumieniem motywu po raz kolejny przemawiają cechy choroby: powodowanie izolacji (terror paraliżujący społeczeństwo), śmierć na dużą skalę, symptomy, które dostrzegają tylko nieliczni (ostrzeżenia przed upadkiem wolności), solidarność jako jedyna forma walki z zagrożeniem. Widzimy więc, że tytuł „Dżumy” daje nam skondensowany wgląd w obie warstwy znaczeniowe utworu, a zarazem intryguje poprzez nawiązanie do ważnych w historii ludzkości wydarzeń.
Medalion to słowo posiadające kilka znaczeń. Między innymi w taki sposób nazywa się owalne podobizny zmarłych, umieszczane na nagrobkach. Dzisiaj są już one rzadko spotykane, mimo to ich przeznaczenie jest dosyć jasne. Chodziło o przedstawienie wyglądu zmarłej osoby, aby jej twarz nie ulegną zapomnieniu i była ona znana dla potomnych. Medaliony można więc uznać za formę zachowania pamięci, ale również „oddania twarzy” zmarłemu. Grób jedynie z imieniem i nazwiskiem jest w istocie bezosobowy, jeden z wielu. Kiedy jednak umieści się na płycie pomnika twarz leżącej w nim osoby, odzyskuje ona swoją indywidualność.
Zofia Nałkowska swoje wspomnienia z pracy dla Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce nazwała „Medaliony” właśnie z wyżej wymienionych powodów. Pośród milionów ofiar niemieckiego terroru na ziemiach Rzeczpospolitej zatraciło się pojęcie cierpiącej jednostki - konkretnej osoby. Mówiąc językiem komunistycznego zbrodniarza Józefa Stalina, stali się oni statystyką. Opisując konkretne przypadki ludzi, Nałkowska chciała oddać im twarze, wydobyć spośród tłumów zabitych podczas wojny. Niemniej jest to nadal portret pośmiertny, zdjęcie na grobie - medalion. Tytuł dzieła jednym słowem oddaje głęboki sens stojący za tymi opowiadaniami, a zarazem kieruje emocje czytelnika ku odpowiedniemu przeżywaniu ich treści. Jest więc integralną częścią dzieła.
Jak więc widać, tytuł to niezwykle ważny element utworu literackiego. Są nawet pewne głosy, zapewne mocno humorystyczne, nazywające go najważniejszym elementem dzieła. Podsumowując wyżej omawiane dzieła, zauważymy jednak trzy najważniejsze zadania tytułu. Po pierwsze przyciąga uwagę czytelnika, ułatwiając dotarcie do niego treści utworu literackiego. Następnie pomaga w zogniskowaniu jego odbioru poprzez budowanie nastroju. Ostatecznie zaś przekazuje skondensowane znaczenie dzieła, które często bywa ukryte za przedstawioną fabułą. Wszystkie te trzy funkcje pozwalają na swój sposób odczytać sens, jakim dzieli się z czytelnikiem autor. Można więc śmiało nazwać tytuł integralną częścią dzieła literackiego.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.