Patriotyzm w swojej definicji stanowi dzisiaj kwestię sporną. Praktycznie każda opcja polityczna rozumie go nieco inaczej, zazwyczaj zarzucając odmiennym sposobom jego rozumienia pejoratywny wydźwięk. Klasyczne rozumienie patriotyzmu jest z kolei niezwykle proste - oznacza umiłowanie ojczyzny. Ta prosta definicja pozwala na odnajdywanie odpowiednich wzorców, między innymi w literaturze. Znajdziemy je również w Kamieniach na szaniec Aleksandra Kamińskiego. Zarazem jednak przedstawiona tam wizja patriotyzmu będzie głęboka, obejmująca zarazem dosłowne, jak i społeczne życie ojczyzny.
Kamienie na szaniec obejmują swoją fabułą czasy drugiej wojny światowej, do 20 sierpnia 1943 roku - śmierci Tadeusza "Zośki" Zawadzkiego. Obejmują tym samym opis wydarzeń bezpośrednio związanych z walkami w okupowanej Warszawie i okolicach. Bohaterowie książki, wspomniany wcześniej Zośka, Alek i Rudy to harcerze, którzy biorą udział w działaniach grup konspiracyjnych.
Bohaterowie początkowo działają w ramach tzw. Małego Sabotażu, następnie przechodzą jednak do czynnej walki zbrojnej, zakończonej członkostwem w GS Szarych Szeregów. Aktywność chłopców wynika z ich patriotycznych pobudek. Chcą dać odpór okupantowi, brać czynny udział w wyparciu go poza granice ojczyzny. Pod tym względem są uczestnikami dosłownej ochrony istnienia Państwa Polskiego. Ten sposób wyrażania patriotyzmu jest pośród naszej kultury tym bazowym, najczęściej kojarzonym. Zalicza się do niej jednak nie tylko walka zbrojna, ale również wszelkiego rodzaju sabotaż, walka propagandowa i dbanie o morale narodu - gnębienie kolaborantów.
Oprócz tego Kamiński podkreśla jeszcze jedną formę patriotyzmu, znacznie głębszą i mniej oczywistą. Polegała ona na swoiście pojmowanej pracy na rzecz gromady - otoczenia, a ostatecznie całego narodu. Chłopcy jeszcze przed wojną wychowywali się w duchu pożyteczności społecznej, gdzie ważne było rozumienie swojego znaczenia jako członka szerszej społeczności. Dlatego jeszcze na wyprawach z Zeusem omawiali potrzebę kształcenia się i samodoskonalenia w celu jak najlepszego służenia swoimi umiejętnościami innym Polakom.
Po wojnie zaś chcieli odbudowywać kraj, często rozmawiali o kształcie Polski, za jaką walczą. Zośka po śmierci Alka i Rudego organizował nawet pośród swoich podkomendnych komplety tajnego nauczania, chcąc ułatwić im kontynuowanie nauki. Wojna miała się przecież kiedyś skończyć, a ojczyzna potrzebowała wykształconych obywateli. Podczas jednej z rozmów na ten temat Rudy zauważył, że Polska jest krajem mocno zacofanym pod względem materialnym. Chciał wiec "ruszyć z posad bryłę ziemi" aby jej obywatelom żyło się lepiej. Patriotyzm rozumiał więc jako ciężką pracę w duchu postawy obywatelskiej.
Chłopcy opisani na łamach Kamieni na szaniec wykazywali się bardzo głębokim rozumieniem patriotyzmu. Definicja określająca go jako umiłowanie ojczyzny nie oznaczała dla nich tylko walki zbrojnej. Owszem, ta była doraźną służbą ojczyźnie zagrożonej przez okupanta, prawdziwa służba czekała ich jednak po wojnie. Na swój sposób wyrażali chęć budowy lepszej przyszłości dla narodu polskiego. Stanowi to jednak ogromny chichot historii, że młodzieńcy oddający życie dla ideału świetlanej przyszłości nigdy nie oglądali jej jutrzenki.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.