Gustaw Herling-Grudzinski pisząc Inny świat, był pod ogromnym wrażeniem i wpływem Zapisków z martwego domu Fiodora Dostojewskiego. Z powieścią Rosjanina zapoznał się podczas swojego pobytu w łagrze, za sprawą więźniarki Natalii Lwownej. Pożyczyła mu ona książkę, którą ten w tajemnicy przeczytał dwa razy. Po dwóch miesiącach musiał ją jednak zwrócić, co opisuje, ponieważ kobieta czerpała z niej siłę do przetrwania obozu i była od niej uzależniona. Oba dzieła łączy przede wszystkim tematyka obozowa. Zapiski z martwego domu stanowią bowiem wspomnienia Dostojewskiego z jego zesłania na Syberię, tak samo, jak Inny świat w przypadku odosobnienia w Jarcewie Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.
Na tym jednak nawiązania się nie kończą. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na taką samą kompozycję obu tekstów. Utwory są podzielone na dwie części, z czego każda składa się z jedenastu rozdziałów. W wypadku Innego świata każdy z nich stanowi pojedynczą opowieść. Tytuły rozdziałów posiadają tutaj często wymowę symboliczną, cztery z nich okraszone zostały przy tym cytatami z prozy Dostojewskiego. Stanowią one motta poszczególnych rozdziałów. Są to kolejno:
Ręka w ogniu - ... że zaś zupełnie bez nadziei żyć nie można, znalazł rozwiązanie w dobrowolnym, prawie sztucznym męczeństwie.
Krzyki nocne - My, ludzie bici - mówili - mamy odbite wnętrzności; oto dlaczego krzyczymy po nocach.
Na tyłach otieczestwiennoj wojny - Jeśli chodzi w ogóle o donosy, to zazwyczaj kwitną one w więzieniu. Donosiciel nie podlega w więzieniu najmniejszemu upokorzeniu; nie do pomyślenia nawet byłoby oburzać się na niego. Nie stronią od niego, przyjaźnią się z nim, tak że gdybyście zaczęli w więzieniu wytykać całą podłość donosu, nikt by was nie zrozumiał.
Epilog: upadek Paryża - Trudno sobie wyobrazić, do jakiego stopnia można skazić naturę ludzką.
Autor Cytuje również Dostojewskiego w treści rozdziału Dzień za dniem (Cały sens słowa aresztant oznacza człowieka bez woli; a wydając pieniądze, działa on już z własnej woli). Grudziński nadał też jednemu z rozdziałów tytuł brzmiący dosłownie: Zapiski z martwego domu. Motywem przewodnim tej części książki jest właśnie powieść Dostojewskiego. Tam również przedstawiona zostaje Natalia Lwowna, kobieta, której próba samobójcza zostaje prawdopodobnie zainspirowana obsesyjnym afektem do książki.
Najważniejszym i najbardziej znanym nawiązaniem do prozy Rosjanina jest jednak motto Innego świata: Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego niepodobny; tu panowały inne, odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy; tu trwał martwy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli. Ten oto zapomniany zakątek zamierzam tutaj opisać.
Wszelkie te nawiązania mają na celu wyraźne zestawienie dzieł Grudzińskiego i Dostojewskiego. Obaj autorzy przeżyli bardzo zbliżone doświadczenia, wyciągnęli z nich jednak zupełnie inne wnioski. Przyznaje to sam autor Innego świata, przedstawiając swoją interpretację Zapisków z martwego domu stojącą w kontrze do rozumienia dzieła przez Natalię Lwowną. Chociaż książka opiewała akt wolnej woli jako ostateczną wolność człowieka, Grudziński widział w tym również postawę pełną rezygnacji. Lwowna inspirowana Dostojewskich postanowiła popełnić samobójstwo rozumiane przez nią pod kątem wyboru własnego sposobu śmierci. Autor Innego świata nie zgadzał się zaś z rozumieniem zesłania jako przeznaczenia bez wyjścia, odmawiał akceptacji łagrów jako całkowicie normalnych i należących do rzeczywistości elementów życia.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:24:00.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.