Tadeusz Różewicz, fot: Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Wiersz „Odpowiedź” autorstwa Tadeusza Różewicza pochodzi z wydanego w 1950 roku tomiku poezji „Pięć poematów”. Traktuje on o istocie poezji, podkreślając tym samym to, jaki wpływ ma ona na tworzącego ją człowieka. Poeta podkreśla jednak, że od samej twórczości zawsze ważniejsze są ludzkie emocje i uczucia, dlatego to nimi powinno się przede wszystkim kierować w życiu.
Spis treści
Wiersz Różewicza należy do liryki bezpośredniej, o czym świadczą odpowiednie zaimki osobowe („Czego żąda ode mnie”) oraz czasowniki w pierwszej osobie liczby pojedynczej („Patrzę na dymy które unoszą się”). Dzieło jest także przykładem liryki autotematycznej. Ukazuje cechy i naturę poezji oraz jaki wpływ wywiera ona na twórcę. Posiada także elementy liryki zwrotu do adresata, jakimi są bezpośrednio skierowane do odbiorcy słowa nakazu.
Utwór ma nieregularną budowę. Składa się z ośmiu strof, z których pierwsza liczy sześć wersów, druga dwanaście wersów, trzecia cztery, czwarta dwa, piąta siedem, szósta trzy, siódma cztery, a ósma trzy wersy. Liczba sylab w wersach waha się z kolei od jedynie trzech do aż dwunastu. W tekście nie pojawiają się rymy ani znaki interpunkcyjne. Z tego względu dzieło to można nazwać również wierszem wolnym.
Warstwa stylistyczna utworu jest całkiem uboga. Znaleźć w nim można przede wszystkim epitety („małe ubranko”; „ludzkie uczucia”), metafory („Niech odejmie od człowieka / wszystko zwierzęce i boskie”; „ludzie[…] / którym rozdałem oczy usta i ręce”), porównanie („Abym szedł przez tłum / jak przez powietrze”), animizacje („poezja żąda”; „ludzkie uczucia / zabijają poezję”) oraz enumeracje, czyli wyliczenia („wyrzeczenia / odosobnienia i melancholii”; „odosobnienia / wyrzeczenia / i rozpaczy”). W wierszu pojawiają się również bezpośrednie zwroty do adresata, dwie apostrofy w formie nakazów („odrzuć ją”; „Stwórz nową”).
Wiersz „Odpowiedź” zrywa z tradycyjnym postrzeganiem poezji jako gatunku tworzonego przez wybitne, często osamotnione jednostki. Utwór rozpoczyna się od sentencji autorstwa niemieckiego poety Johanna Wolfganga von Goethe: „Edel sei der Mensch, / Hilfreich und gut!” (tłum. „Człowiek niech będzie szlachetny / Pomocny bliźnim, dobry!”). Motto to obrazuje, jaki powinien być prawdziwy człowiek.
Podmiot liryczny również stara się to nakreślić. Już na samym początku zadaje pytanie, na które próbuje później sam sobie odpowiedzieć: „Czego żąda ode mnie / poezja”. Zastanawia się, czy ta piękna, choć trudna forma sztuki chce wymusić na artyście indywidualność oraz wiążące się z nią „wyrzeczenia / odosobnienia i melancholii”. Dochodzi do wniosku, że niestety tak.
Poeci zazwyczaj jawią się jako indywidualiści, którzy nie rozumieją świata, pogrążają się we własnej twórczości i poglądach, zapominając niekiedy, że obok nich toczy się zwykłe, przeciętne życie. Osoba mówiąca chce się jednak temu sprzeciwić. Uważa, że człowiek nie powinien wyrzekać się radości, a tym bardziej miłości rodzinnej, do żony i dziecka, w imię możliwości tworzenia. Zdaje się wręcz odradzać zagłębiania się w kunszt poezji, jeśli będzie się to wiązało z rozpaczą i porzuceniem tych aspektów życia, które dają komuś szczęście.
Podmiot liryczny całkowicie odrzuca od siebie twórczość zbudowaną na samotności i nieszczęściu. Apeluje, by kształtować poezję w taki sposób, aby łączyła się ona z powszednimi uczuciami i zwykłą codziennością, korzystała z prostych słów, a nie opierała się wyłącznie na wyszukanych metaforach. Powinna ona odzwierciedlać człowieka takim, jakim jest, odejmować od niego „wszystko zwierzęce i boskie”, podkreślać jego ludzkie cechy, skupiać się na prawdziwej istocie człowieczeństwa.
Osoba mówiąca z ironią pyta, czy aby w pełni poczuć poezję powinna opuścić kochający dom i ciemną nocą, podczas burzy, uciekać pociągiem w nieznane sobie miejsca, aby tam umierać z rozpaczy. Zauważa irracjonalność tego działania. Według niej takie poświęcenie jest zupełnie nieadekwatne do hipotetycznego możliwego do osiągnięcia celu. Sztuka nie jest warta tego, aby rezygnować dla niej nawet z własnego życia, zarówno pod względem psychicznym, ale też i fizycznym. Choć żyjący w dawnych latach poeci często kojarzeni są z tragicznymi życiorysami, współcześni artyści nie powinni brać z nich przykładu.
Podmiot liryczny snuje refleksje również nad samą istotą artysty. Wpatruje się w unoszące nad miastem dymy i zagląda w oświetlone okna mieszkań dobrze znanych mu bliskich ludzi, których kocha. Wspomina, że rozdał im „oczy usta i ręce”, czyli swoją uwagę, dobre słowo i miły gest, jednak potem je odebrał. Zawsze odnosił się do nich z szacunkiem i miłością, ale nie otrzymywał tego samego w zamian. Jego starania okazały się jednostronne, nikt nie próbował traktować go w podobny sposób.
Osoba mówiąca kończy swoje rozważania smutną sentencją, że „każdy z nas chce dotknąć / pomocnej ręki drugiego człowieka / i płacze w nocy”. Pomimo starań niektórzy ludzie i tak zostają skazani na samotność. Społeczeństwo nie zawsze rozumie artystów i z góry ocenia ich jako ekscentryków, z którymi nie warto się przyjaźnić. Każdy człowiek potrzebuje jednak kontaktu z innymi, bowiem jest istotą z natury społeczną. Choć poeta może próbować walczyć ze stereotypem artysty-samotnika, tak naprawdę to życie zweryfikuje jego życiorys.
Aktualizacja: 2024-06-27 21:40:28.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.