Fragment „Pieśń Panny XII” to ostatnia z dwunastu części lirycznego cyklu autorstwa Jana Kochanowskiego pod tytułem „Pieśń świętojańska o Sobótce”, wydanego w 1586 roku, już po śmierci poety. Utwór w całości poświęcony jest sielankowej wizji życia na wsi oraz przedstawieniu wszystkich jej zalet. Rozpoczyna się od słynnej apostrofy („Wsi spokojna, wsi wesoła”), do której nawiązał później między innymi Stanisław Wyspiański w swoim dramacie pod tytułem „Wesele” („Byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna”).
Wiersz Jana Kochanowskiego należy do liryki bezpośredniej, o czym świadczą odpowiednie zaimki osobowe („Niżby mój głos wyrzeki wszytki”). Podmiot liryczny szczegółowo opisuje sielankowe życie na wsi, do której to zwraca się bezpośrednio na samym początku dzieła. Z tego powodu zaliczyć go można również do liryki opisowej oraz liryki zwrotu do adresata.
Utwór ma regularną budowę. Pisany jest ośmiozgłoskowcem i składa się z piętnastu czterowersowych strof. Na rytmikę wiersza wpływ mają przede wszystkim dokładne rymy parzyste.
Warstwa stylistyczna utworu jest całkiem rozbudowana. Znaleźć w nim można przede wszystkim apostrofy („Wsi spokojna, wsi wesoła, / Który głos twej chwale zdoła”; „Kto twe wczasy”), epitety („proste pieśni”; „niedorośli wnukowie”), anafory („Jemu”; „Tam”), metafory („A gospodarz wziąwszy siatkę / Idzie mrokiem na usadkę”; „A niedorośli wnukowie, / Chyląc sie ku starszej głowie”), przerzutnie („Żeglują przez morze / Gdzie człowieka wicher pędzi”; „wszytek / Opatruje swój dobytek”), powtórzenia („Wsi spokojna, wsi wesoła”; „On łąki, on pola”), pytania retoryczne („Który głos twej chwale zdoła?”; „Może wspomnieć za raz wszytki?”), enumeracje, czyli wyliczenia („i siebie, i swe plemię”; „Tam trefne plęsy z ukłony, / Tam i cenar, tam i goniony”) oraz liczne archaizmy („usadkę”; „więcierze”).
Utwór „Pieśń Panny XII” stanowi pochwałę życia na wsi. Podmiot liryczny zwraca uwagę na liczne zalety i korzyści z niego płynące. Wychwala wieś oraz wszystko, co z nią związane. Już na samym początku podkreśla, że nikt tak naprawdę nie jest w stanie w pełni oddać wszystkich jej dobrodziejstw.
Ludzie zamieszkujący wieś są uczciwi, pobożni i pozbawieni trosk, a co za tym idzie – niezwykle szczęśliwi. Nie oszukują, z wielkim oddaniem wypełniają swoje obowiązki, samodzielnie zapewniają sobie dobry, godny byt. Ich życie jest proste, spokojne, zupełnie odmienne od trudów, a nawet niebezpieczeństw, które wiążą się z innymi miejscami oraz powiązanymi z nimi codziennymi zajęciami.
Wiejska rzeczywistość szczególnie kontrastuje z życiem dworskim, które przypomina ciągłą gonitwę za nieznanym, będącą jednocześnie rozpaczliwą ucieczką przed śmiercią. Jest ono pełne przekrętów, ciągłego zabiegania o względy wyżej postawionych osób czy zagrożeń związanych z zawodami opartymi na słowie, a nie pracy fizycznej.
W przeciwieństwie do osób przebywających na dworach, pracujący na wsi ludzie skupiają się głównie na czynach. Wszystkie prace w polu wykonują samodzielnie i w pełni im się oddają. Sami dbają o swój dobytek i ziemię, która do nich należy. Oracz jest w stanie zapewnić dobry byt swojej rodzinie, ponieważ pracuje w zgodzie z naturą i korzysta z jej dóbr. Orze ziemię, sadzi rośliny i regularnie ich dogląda. Sama natura zdaje się trwać z nim w symbiozie: drzewa w sadzie rodzą soczyste owoce, pszczoły dają złocisty miód, a dzięki licznemu stadu zdrowych owiec nie brakuje mu wełny i młodych jagniąt. Ziemia daje obfity plon, który gospodarz może gromadzić w zapasie na okres zimowy. Jego praca, choć bywa trudna, przeplatana jest również chwilami zabawy, takimi jak pieśni i tańce lub „gadki pokryte”, czyli zagadki.
Odpoczynek jest niezwykle ważny, jednak trzeba na niego zasłużyć sumiennym wykonywaniem obowiązków. Oprócz pracy w polu, ludzie na wsi zajmują się także polowaniem na dzikie zwierzęta oraz połowem ryb. Mają nieustanny kontakt z przyrodą, która jest dla nich szczególnie ważna. Podobnie pasterze do swojej pracy podchodzą z radością i często umilają ją sobie radosnymi piosnkami lub przygrywaniem na prostych instrumentach. Czerpią radość z codziennych zajęć na świeżym powietrzu.
Na wsi istotny jest również sprawiedliwy podział obowiązków. Podczas gdy gospodarz pracuje w polu lub łowi ryby, jego żona, „sprzętna gospodyni” nie próżnuje. Dba ona o dom i całe gospodarstwo. Nie tylko przygotowuje jedzenie i pilnuje, aby w rodzinie panował spokój, nikt się z nikim nie kłócił, ale sprawuje także pieczę również nad zwierzętami. Liczy i zagania bydło, doi krowy, a w dodatku w każdej potrzebie wspiera swojego ukochanego męża. Podobnie najmłodsze pokolenie angażuje się w życie na wsi. Młodzież wychowywana jest tak, aby zawsze szanować starszych. Zna panującą w rodzinie hierarchię i nie chce się wobec niej buntować. Cechuje się przede wszystkim skromnością i przyzwoitością. Nie pożąda więcej nadto, co posiada.
Wszystko to składa się na niezwykły obraz wsi, która zdaje się być miejscem idealnym, arkadyjskim. Pod sam koniec dzieła osoba mówiąca podsumowuje płynącą ze swojej pieśni myśl. Raz jeszcze zwraca uwagę, że nie sposób wymienić wszystkie zalety, które niesie ze sobą sielankowe życie wiejskie. Tworzy tym samym spójną klamrę kompozycyjną, która zamyka cały utwór.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.