Wiersz Władysława Bełzy „Katechizm polskiego dziecka” jest jednym z najbardziej znanych utworów o tematyce patriotycznej skierowanych do dzieci. Proste słownictwo i rytmiczność sprawiają, że łatwo go wyrecytować.
Utwór jest znany również pod tytułami „Katechizm młodego Polaka” oraz „Wyznanie wiary dziecięcia polskiego”. Został wydany w tomiku „Katechizm polskiego dziecka” w 1900 roku. W XIX wieku, gdy Polska była pozbawiona niepodległości, odpowiednia edukacja dzieci miała jeszcze większe znaczenie, niż obecnie.
Tylko wpajanie wartości patriotycznych kolejnym pokoleniom pozwoliło przetrwać polskiej tożsamości. Z tego powodu, poeci tworzyli proste, przystępne wierszyki, które ułatwiały naukę znaków i symboli narodowych. Zbiór został wycofany przez cenzurę Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w 1951 roku. Wydawanie tomu wznowiono w latach 70. XX wieku.
Wiersz liczy dwadzieścia wersów, składa się z dziesięciu pytań i odpowiedzi. Utwór jest silnie zrytmizowany, ponieważ większość wersów została napisana czterozgłoskowcem. Pojawiają się jednak też wersy pięciozgłoskowe. Poeta zastosował rymy, wszystkie odpowiedzi rymują się ze sobą, taka zależność nie pojawia się w przypadku pytań.
Wiersz należy do liryki pośredniej, podmiot liryczny nie ujawnia swojej obecności. Jego rola sprowadza się do cytowania dialogu między dorosłym i dzieckiem. Nie wiadomo przez kogo zadawane są pytania. Być może jest to rodzic lub nauczyciel. Odpowiedzi dziecka są proste, ale zawiera się w nich istota polskiej tożsamości narodowej.
Warstwa stylistyczna jest minimalistyczna. Pojawiają się epitety („Polak mały”, „orzeł biały”, „polskiej ziemi”, „wdzięczne dziecię”).
Prosta forma i rytmiczność sprawiają, że łatwo nauczyć się wiersza na pamięć. Z tego powodu, jest jednym z pierwszych utworów, poznawanych przez dzieci. Poeta w prosty sposób przekazuje wartości patriotyczne, które w XIX wieku miały kluczowe znaczenie. Pozostały również aktualne po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wszystkie kolejne pytania dotyczą poczucia patriotyzmu, które zostaje przedstawione w sposób zrozumiały i przystępny dla dzieci.
Pierwszy wers wymaga od najmłodszych przedstawienia swojej tożsamości. Najważniejsze jest po prostu bycie Polakiem. Status społeczny, majątek, czy warunki życia nie mają znaczenia. Polacy powinni czuć się wspólnotą, wystrzegać się podziałów, które osłabiają naród. Pierwsze pytanie podkreśla, jak ważna jest narodowość. Dziecko nie wymienia swojego imienia i nazwiska, nazywa się po prostu Polakiem.
Kolejne pytanie odnosi się do godła narodowego. Znakiem każdego Polaka jest biały orzeł w koronie na czerwonym tle. Autor podkreśla też jedność polskiego społeczeństwa, dziecko w całym kraju czuje, że jest „między swoimi”. Polacy przypominają wielką rodzinę, która daje sobie wzajemnie poczucie bezpieczeństwa i akceptacji.
Następnie, dorosły pyta dziecka, w jakim kraju mieszka. Najmłodszy odpowiada, że jest to polska ziemia. Ta wypowiedź miała szczególne znaczenie w czasach zaborów. Ojczysta ziemia była rządzona przez zaborców, a jednak w duszach Polaków wciąż należała do nich. Umiłowanie do ojczyzny dodawało narodowi sił do walki o niepodległość i odebranie ukochanej ziemi wrogom. Już najmłodsze pokolenia Polaków musiały zdawać sobie sprawę, że to właśnie jest ich ojczyzna, aby uniknąć rusyfikacji i germanizacji.
Poeta upewnia się też, że najmłodsi znają historię Polski. Wiedza na temat dziejów ojczystego kraju jest podstawą kształtowania patriotycznej postawy. Przodkowie walczyli, aby Polska mogła istnieć, oddawali za nią swoje życie. Takie samo zadanie stanęło przed XIX-wiecznym społeczeństwem, które mimo porażek, musiało kontynuować starania o odzyskanie niepodległości. Dziecko w utworze odważnie deklaruje, że kocha ojczysty kraj i wierzy w jego odrodzenie. Bez miłości i wiary tożsamość narodowa Polaków z pewnością nie przetrwałaby lat zniewolenia. Poeta jest przekonany, że rodacy zdołają pokonać wszystkie przeciwności.
Dorosły pyta dziecka, kim jest dla Polski. Najmłodszy bez wahania odpowiada, że jest jej „wdzięcznym dziecięciem”. Mimo trudnej sytuacji panującej w Polsce, każdy powinien być dumny, że urodził się Polakiem, pielęgnować narodowe tradycje i być gotowy na poświęcenia dla dobra ojczystego kraju. Ostatnie pytanie jest najbardziej dramatyczne. Ma przygotowywać dzieci na to, co może czekać je w przyszłości. Każdy Polak powinien być gotowy oddać życie dla wyższego dobra. Walka zbrojna zawsze wiąże się z poświęceniami, nawet zwycięstwo musi być okupione ofiarami. Młodzi Polacy są winni szacunek poległym przodkom, a w razie potrzeby - muszą walczyć w obronie ojczyzny.
Poeta stara się zaszczepić dzieciom wartości patriotyczne. W czasach pokoju przesłanie wiersza z pewnością nie jest tak silne. Należy jednak pamiętać, że przyszłość jest niepewna. Kolejne pokolenia Polaków powinny zdawać sobie sprawę, jak wielką wartością jest ojczysty kraj. Szacunek do kultury i historii Polski to podstawa patriotyzmu, który rodzice i nauczyciele starają się kształtować u najmłodszych.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.