Franciszek Kniaźnin, autor nieznany
Utwór „Krosienka. W rodzaju pasterskim” Franciszka Dionizego Kniaźnina jest przykładem polskiej literatury sentymentalnej. Był to nurt popularny w epoce oświecenia, w którym tworzyli głównie Franciszek Karpiński i właśnie Kniaźnin. Wiersz jest zainspirowany kulturą ludową i należy do liryki miłosnej.
Spis treści
Wiersz jest sielanką sentymentalną, gatunkiem typowym dla tego nurtu w literaturze. Pojawia się więc motyw Arkadii, mitycznej krainy wiecznej szczęśliwości. Twórcy sentymentalni nadawali cechy arkadyjskie wsi. Była ona idealizowana i przedstawiana jako pełne harmonii miejsce, gdzie ludzie żyją w zgodzie z prawami natury. To właśnie na wsi w pełni mogła rozwinąć się wrażliwość człowieka, odizolowanego od szkodliwego środowiska miejskiego czy dworskiego. Bohaterami sielanek byli prości ludzie, bardzo często pasterze. Cechowała ich dobroduszność, cnotliwość i kierowanie się sercem podczas podejmowania życiowych decyzji. W utworach sentymentalnych ważną rolę odgrywała także natura, stanowiąca tło wydarzeń.
Utwór należy do liryki miłosnej, poeta przedstawił w nim wyidealizowany obraz miłości, która jest pełna silnych emocji, nieuzasadnionej zazdrości i tęsknoty, jednak zazwyczaj szczęśliwie się kończy. Wiersz należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny wprost wyraża swoje przeżycia. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („mię teraz myśl wiedzie”, „mój Filon”, „mojej duszy”, „z radości zakleszczę”, „siędę w krosienkach”). Osoba mówiąca jest kobietą, bez pamięci zakochaną w Filonie i oczekującą na spotkanie z ukochanym, który się spóźnia, co wywołuje jej niepokój.
Utwór ma budowę regularną, składa się z siedmiu czterowersowych strof. Poeta zastosował rymy krzyżowe (abab). Warstwa stylistyczna wiersza jest rozbudowana, za pomocą środków poetyckich autor stworzył sielankowy obraz wsi i uczucia między Filonem a osobą mówiącą. Na początku utworu pojawia się apostrofa do matki podmiotu lirycznego („Darmo mi, matko!”), obecny jest również bezpośredni zwrot do Filona („Filonie!”). Plastyczności nadają epitety („koń siwy”, „moment miły”). Wypowiedź podmiotu lirycznego ma emocjonalny charakter, zastosowano wykrzyknienia („On mojej duszy połowa!”, „Sercu mojemu życzliwy!”) oraz pytania retoryczne („Cóż go tak długo tam zatrzymało?”, „Cóż to?”).
W utworze pojawiają się również metafory („On mojej duszy połowa!”, „Serce on moje zna jeszcze mało”, „Miłość w te strony wzrok jego wiedzie”). Poeta zastosował elipsy, czyli celowe pominięcia części wypowiedzenia, które zachowuje swój sens („Bez niego teraz przykre mi chwile”, „On mojej duszy połowa!”). Ze względu na czas powstania wiersza, obecne są liczne archaizmy („krosienka”, „insza mię teraz myśl”, „drogać”, „zakleszczę”, „gość luby”).
Osoba mówiąca jest młodą dziewczyną, która czeka na przybycie ukochanego Filona. Imię ukochanego jest typowe dla sielanek sentymentalnych. Mimo, że ich bohaterami byli mieszkańcy wsi, nadawano im wyszukane imiona, niespotykane w rzeczywistości w tych środowiskach. Bohaterowie liryczni używają również podniosłego języka, niespotykanego wśród prostych ludzi. W ten sposób poeci dostosowywali swoją twórczość do upodobań dam dworskich, gustujących w opowieściach o czystej, sentymentalnej miłości.
Osoba mówiąca zwraca się do swojej matki, nie może skupić się na pracy, ponieważ bezustannie myśli o Filonie. Prosi ją o pozwolenie na wyjrzenie przez okno, chce się upewnić, że ukochany nie nadjeżdża. Dziewczyna nie wyobraża sobie życia bez niego, wystarczyło jedno spojrzenie i kilka słów, aby się bez pamięci zakochała.
Podmiot liryczny zastanawia się nad przyczynami spóźnienia Filona. Nie musiał pokonywać dalekiej drogi, dlatego powinien dotrzeć na czas. Widocznie nie wie jak bardzo kobieta zaangażowała się w ich związek, skoro nie spieszy się do spotkania. Mężczyzna prawdopodobnie nie zdaje sobie sprawy, jak bardzo dziewczyna za nim tęskni lub nie dba o jej uczucia. Osoba mówiąca obserwuje gaik, z którego ma wyjechać Filon. Wyczekuje kiedy zobaczy jego twarz, a nagłe poruszenie wśród ptactwa daje jej nadzieję, że spłoszył je jadący konno mężczyzna.
Podmiot liryczny marzy o chwili, gdy ujrzy ukochanego, ma ochotę klaskać z radości. Spóźniony mężczyzna w końcu się pojawia. Dziewczyna czuje ulgę, widocznie Filon odwzajemnia jej uczucia, skoro przybył na spotkanie. Osoba mówiąca nie chce jednak dać po sobie poznać, jak bardzo zaangażowała się w tę relację. Od razu siada i zajmuje się tkaniem próbując udawać zajętą. Obawia się, że Filon zauważy jej tęsknotę i domyśli się, że przez cały dzień go wyczekiwała. Kobieta stara się udawać obojętną, aby uniknąć zranienia.
Uczucie między dziewczyną a Filonem jest typowym przykładem miłości sentymentalnej. Osobę mówiącą cechuje ogromna wrażliwość, bardzo przeżywa spóźnienie ukochanego. Szybko zaangażowała się w romans, jest to miłość od pierwszego wejrzenia. Bohaterowie sielanek postępują w wyolbrzymiony, wręcz teatralny sposób. Przez spóźnienie Filona, podmiot liryczny od razu zaczyna podejrzewać go o obojętność, nieodwzajemnianie uczuć. Typowa dla literatury jest też tożsamość bohaterów lirycznych. Są mieszkańcami wsi, o czym świadczą codzienne zajęcia dziewczyny. Krosienka to niewielkie warsztaty tkackie, za pomocą których kobiety ręcznie wytwarzały tkaniny. Filon mieszka niedaleko, więc również pochodzi ze wsi.
Ważną rolę w utworze odgrywa też natura. Tuż przy chacie dziewczyny znajduje się niewielki gaik, gdzie osoba mówiąca wypatruje ukochanego. Zwierzęta zdają się rozumieć odczucia kobiety, próbują się z nią komunikować. Ptaki wzbijają się do lotu, gdy widzą Filona, na jego obecność reaguje również sroka, siedząca na płocie. Skrzeczy, aby dać znać osobie mówiącej, że jej ukochany wreszcie ją odwiedził. Życie w bliskości z przyrodą jest charakterystyczne dla bohaterów utworów sentymentalnych. Dzięki funkcjonowaniu w harmonii z prawami natury, mieszkańcy wsi trafnie odczytują jej sygnały. Przyroda stanowi nieodłączne tło ich codziennego życia.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.