„W małym dworku” to dramat autorstwa Stanisława Ignacego Witkiewicza, po raz pierwszy wystawiony na deskach teatru w 1923 roku. Bohaterowie pojawiający się w utworze przeważnie są uwikłani we wzajemne intrygi lub romanse, co sprawia, że w zestawieniu z autentyzmem przybywającej z zaświatów Anastazji, stanowią poniekąd parodię konwencji realistycznej.
Spis treści
Właściciel niewielkiego (fikcyjnego) majątku Kozłowice w powiecie sandomierskim, zarządca folwarku i mąż Anastazji. Po śmierci żony ściąga kuzynkę Anetę, nauczycielkę muzyki, aby zastąpiła dzieciom opiekunkę. Dyapanazy zastrzelił żonę, gdy spała, ponieważ dowiedział się o jej zdradzie. Po powrocie Anastazji pod postacią widma nie wydaje się ani przerażony, ani skonfundowany jej obecnością. Nie jest on w stanie niekiedy poświęcić się w pełni sprawom swojej kancelarii, do której jest często wzywany. Zajmuje go na przykład obsesyjne dociekanie treści zostawionego przez żonę dziennika, ujawniającego tajemnice jej zdrad. Dla swoich córek przychyliłby nieba, często mówi o nich w samych superlatywach, porównuje do aniołków, co świadczy o wielkiej miłości. Nawet, gdy podejrzewa, iż Zosia nie jest jego dzieckiem, a jednego z kochanków żony, obiecuje zadbać o jej dobrobyt. W momencie, gdy córki otruwają się opium, z rozpaczy sam popełnia samobójstwo tym samym rewolwerem, z którego zabił wcześniej żonę.
Niespełniony poeta, przeżywający głęboki kryzys egzystencjalny, zamieszkuje w Kozłowicach, bo nie ma funduszy na wyprowadzkę. Jego życie to nieustanne poszukiwanie sensu istnienia w świecie, który wydaje się pełen beznadziejnych złudzeń, a przy tym bezowocne zmaganie się z weną twórczą. Ciągle narzeka na nudę i stara się o powrót natchnienia, co pogłębia się po śmierci Anastazji. Jako poeta, Jezio stara się wyrazić swoje emocje i przeżycia poprzez twórczość, ale w obliczu zderzenia z rzeczywistością i braku inspiracji, jego wiersze stają się pustym gestem. W momencie odkrycia, że Anastazja miała romans z innym mężczyzną, Jęzory czuje się zdradzony i upokorzony, co staje się dla niego kolejnym kamieniem do trumny, jednak jego uczucia i afekty są bardzo płoche; jest on poetą, podatnym na zakochanie. Anastazja początkowo zaprzecza, aby miała z nim moment bliskości, jednak później okazuje się, że była wówczas pod silnym wpływem opium. Jęzory jest przykładem człowieka, który za bardzo poddaje się pokusie artystycznej idealizacji i melancholii, przejmującym kontrolę nad jego życiem.
Żona Dyapanazego i ciotka Anety, po śmierci staje się widmem nawiedzającym rodzinny dworek. Ma na uwadze dobro swych córek. Za życia miała wiele romansów, z jakich wydaje się wręcz dumna, mimo braku akceptacji mężczyzn, w tym jej męża, przez którego została zamordowana we śnie. Była obiektem uczucia Jęzorego, ale również sama miała fizyczny romans z Kozdroniem. To sprawia, że postać Anastazji zdaje się uosobieniem zdrady i fałszywych konwenansów, rządzących relacjami mieszkańców dworku. Choć Anastazja formalnie nie żyje, jej duch wciąż oddziałuje na postacie dramatu, zwłaszcza na Jęzorego, który nie potrafi pogodzić się z jej śmiercią i rzekomą niewiernością. Za życia pisała dziennik, gdzie zamieściła szczegóły swoich przeżyć z mężczyznami, również z Jeziem, o czym nie pamiętała w zaświatach. Postać Anastazji ukazuje, jak złożone mogą być relacje międzyludzkie, ponieważ, gdy jej mąż umiera i dołącza do reszty rodziny, mimo wszystko to właśnie z nim zgodnie odchodzi do „lepszego świata”.
Oficjalista, kochanek Anastazji. Gdy widzi ją po raz pierwszy w salonie, jest bliski omdlenia, co świadczy o jego strachu przed ujawnieniem tajemnicy o romansie. Kozdroń jest postacią z gruntu komiczną. Jako jedyny domownik reaguje na widmo przerażeniem i paniką, głównie ze względu na własny interes i relacje z właścicielem folwarku, zdradzonym mężem. Jest zainteresowany treścią jej dziennika, szuka w nim potwierdzenia, iż nie jest ojcem Zosi. Nieustannie boi się konsekwencji swoich działań, niekiedy zdaje się bliski ataku epilepsji, co spotyka się z rozbawieniem widma, sugerującego, że to typowe zachowanie, wpisane w temperament Kozdronia. Ostatecznie mężczyzna wyjeżdża z dworku wraz z Anetą.
Córki Nibka i Anastazji, ofiary tragicznych wydarzeń i postaw dorosłych. Ich obecność w utworze pełni funkcję symboliczną, jako przedstawienie niewinności, które nie może przetrwać. Zosia i Amelka, choć młode, odgrywają istotną rolę, m.in. poprzez swoje uczestnictwo w seansie spirytystycznym, podczas gdy to właśnie one przywołują widmo matki. Ich tragiczna śmierć w wyniku zatrucia opium, sugerowanym przez samą matkę, ukazuje przekroczenie granicy, po czym akcja dramatu się rozwiązuje, a rodzina może w końcu połączyć się w zaświatach.
Przybywa do dworku na zaproszenie Nibka, aby zająć się swoim kuzynostwem po śmierci ich matki. Choć Aneta wydaje się być bardziej racjonalna i stabilna niż inne postacie, bagatelizując widmo Anastazji, jej relacja z Jęzorym (byłym kochankiem kobiety) jest skomplikowana, ponieważ chciałaby ona być inspiracją dla jego poezji, dlatego jest zazdrosna o widmo. Staje się obiektem platonicznego uczucia Jęzorego jako poety, po śmierci Anastazji, ale dopiero wtedy, gdy Jęzory traci zainteresowanie żoną Dyapanazego, gdy go ostatecznie odrzuca. To ona budzi w poecie twórczość, dając mu nowe impulsy do pisania. Gdy Nibek i dziewczynki popełniają samobójstwo, opuszcza dworek, aby zacząć nowe życie.
Postacie drugoplanowe, które reprezentują zwykłych ludzi, biorących udział w codziennych sprawach dworku, personel gospodarczy. Widmo Anastazji nie robi na nich większego wrażenia, traktują jego obecność jak coś naturalnego. Marceli jest postacią humorystyczną, pełną sprzeczności i dziwactw, a Urszula to kucharka, która dba o porządek i codzienne sprawy, będąc niemym świadkiem wielu wydarzeń w dworku.
Aktualizacja: 2025-04-08 13:01:23.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.