Powieść „Bieguni” autorstwa Olgi Tokarczuk to dzieło literackie, które składa się z fragmentarycznych opowieści i refleksji, splatających się wokół kilku głównych tematów: podróży, ruchu, ciała, pamięci i granic. Tytułowe określenie „bieguni” odnosi się do sekty starowierców, wierzących, że tylko nieustanny ruch pozwala uchronić się przed siłami zła. Na przestrzeni powieści Tokarczuk ukazuje różne formy podróży – zarówno fizycznej, jak i duchowej – oraz przedstawia postaci, które przemieszczają się po świecie, próbując odnaleźć sens swojego istnienia.
Spis treści
Podróż w „Biegunach” nie jest jedynie fizycznym przemieszczaniem się z miejsca na miejsce, lecz staje się głęboką refleksją nad ludzką egzystencją. Wiele postaci w powieści wyrusza w drogę z różnych powodów – niektórzy świadomie, inni zostają do tego zmuszeni przez okoliczności. Narratorka, której tożsamość pozostaje niejednoznaczna, nie podróżuje w poszukiwaniu konkretnego celu, lecz zdaje się poddawać samej idei ruchu, obserwując przestrzenie tranzytowe o charakterze liminalnym – lotniska, dworce, hotele – jako metaforę współczesnego nomadyzmu i anonimowości w globalnym świecie. Kunicki, który miał spędzić rodzinne wakacje, doświadcza podróży w najbardziej dramatycznym wydaniu – po zaginięciu żony i dziecka jego wyprawa zamienia się w obsesyjne poszukiwanie odpowiedzi, które nigdy się nie odsłaniają. To pokazuje, że podróż może prowadzić nie tylko do odkryć, ale również do zagubienia się w rzeczywistości. Z kolei historia Eryka, emigranta, uwidacznia, że nie każda podróż przynosi oczekiwane spełnienie – czasem oddalenie się od miejsca pochodzenia oznacza jedynie większe wyobcowanie i zagubienie własnej tożsamości. Tokarczuk sugeruje, że podróżowanie nie zawsze przynosi odpowiedzi, a bycie w ruchu niekoniecznie prowadzi do odnalezienia siebie. Często jest to stan zawieszenia, przez które człowiek balansuje między przeszłością a przyszłością, nie odnajdując stałego punktu odniesienia.
Ciało w „Biegunach” nie jest jedynie fizycznym nośnikiem życia. Tokarczuk zwraca uwagę na to, jak ludzkie ciało może funkcjonować zarówno jako indywidualne doświadczenie, jak i część większej narracji historycznej i naukowej. Historia Filipa Verheyena, anatoma, który po amputacji własnej nogi poświęca się jej badaniu, to przykład skrajnej fascynacji cielesnością, która graniczy z obsesją. Jego odkrycia medyczne były przełomowe, lecz dla niego samego stanowiły źródło egzystencjalnego niepokoju – jak można jednocześnie być badaczem i obiektem badań? Z kolei doktor Blau, zajmujący się konserwacją zwłok, przekracza granice między życiem a śmiercią, próbując oszukać przemijanie. Wizyta w muzeum, gdzie eksponowane są zakonserwowane ciała, stawia pytania o to, czy człowiek po śmierci przestaje istnieć, czy może jego materialna powłoka staje się częścią innej narracji – naukowej, estetycznej, symbolicznej. Tokarczuk pokazuje, że ciało nie jest tylko narzędziem doświadczania świata, ale także jego zapisem – w ciele przechowywane są wspomnienia, historie i ślady przeszłości, które trwają dłużej niż samo życie.
Granice w powieści Tokarczuk są także barierami społecznymi, kulturowymi i mentalnymi, kształtującymi ludzkie życie. Przykładem może być historia Aleksandry, tajemniczej kobiety spotkanej na lotnisku w Sztokholmie. Jej losy są dość tajemnicze, a sama postać zdaje się balansować na granicy rzeczywistości i fikcji, co pokazuje, jak przypadkowe spotkania mogą zniekształcać granice między obcymi ludźmi.
Z kolei Annuszka, matka niepełnosprawnego syna, doświadcza granic na poziomie fizycznym i społecznym – jej podróżowanie nie jest wyborem, lecz koniecznością wynikającą z troski o dziecko i poszukiwania dla niego lepszego życia.
Historia transportu serca Chopina pokazuje, jak materialne obiekty mogą przekraczać granice państwowe, jako symbole narodowej pamięci i tożsamości. Tokarczuk ukazuje granice jako dynamiczne i względne – są one jednocześnie realne i umowne, a ich przekraczanie prowadzi do zmiany perspektywy i redefinicji własnej tożsamości. Granice nie są stałe – mogą zostać przesunięte, zatarte lub zupełnie zanegowane, a bohaterowie powieści wciąż próbują je na nowo określać.
Podróż w „Biegunach” często wiąże się z poczuciem wyobcowania i braku przynależności. Bohaterowie, mimo że znajdują się wśród ludzi, często czują się od nich oddzieleni niewidzialną barierą. Narratorka, choć stale podróżuje, nie nawiązuje głębokich relacji – jej ruch po świecie to raczej forma obserwacji niż prawdziwego uczestnictwa. To samotność wynikająca z dystansu wobec otoczenia, z poczucia bycia w drodze bez konkretnego celu. Kunicki, mimo odnalezienia żony i dziecka, nigdy nie odzyskuje wewnętrznego spokoju – jego podróż pozostawia w nim trwały ślad, gdyż rzeczywistość, którą znał wcześniej, staje się dla niego obca. Podobnie starszy profesor i jego młodsza żona, Karen, doświadczają samotności nawet w swoim związku – podróż do Aten, zamiast zbliżyć ich do siebie, jedynie pogłębia poczucie oddalenia. Śmierć profesora w obcym miejscu dodatkowo wzmacnia izolację jego żony, pokazując, że podróż nie zawsze prowadzi do odnalezienia siebie.
Czas i pamięć są istotnymi elementami powieści Tokarczuk, ponieważ motyw przemijania pojawia się w różnych kontekstach – zarówno indywidualnym, jak i historycznym. Historia kolekcji Ruyscha, sprzedanej carowi Piotrowi I, ukazuje, jak ludzkie szczątki mogą stać się elementem muzealnej ekspozycji, tracąc swój pierwotny kontekst, a jednocześnie zachowując wartość historyczną. Przewożenie serca Chopina przez granice ukazuje pamięć w formie fizycznej – materialne pozostałości mogą stać się symbolem historii i narodowej tożsamości. Z kolei historia kobiety, która decyduje się na całkowite zniknięcie, pokazuje przemijanie jako proces świadomego wymazywania własnej tożsamości – akt zerwania z przeszłością i rozpoczęcia nowego życia. Tokarczuk sugeruje, że pamięć nie jest czymś trwałym – może zostać zapomniana, zmodyfikowana lub całkowicie odrzucona. Przemijanie nie oznacza jednak całkowitego zaniku – ślady przeszłości pozostają w świecie, choć często w zmienionej formie. Powieść ukazuje, że to, co uważamy za trwałe, jest jedynie chwilowe, a ludzka tożsamość i historia są w nieustannym ruchu.
Aktualizacja: 2025-03-05 11:13:12.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.