Tom opowiadań „Sklepy cynamonowe” Brunona Schulza wymaga od czytelnika głębszego spojrzenia na opisane wydarzenia. Pełne barw fantastyczne wizje kryją za sobą symboliczne znaczenia, które można interpretować na wiele różnych sposobów. Ich głównym sensem, a więc i funkcją wydaje się chęć ucieczki przed szarą rzeczywistością i poszukiwanie w niej niezwykłości. Pragnienie to widoczne jest nie tylko u bohatera, wspominającego swoje dzieciństwo, ale też u jego ojca, Jakuba.
Tytuł zbioru opowiadań nawiązuje do ważnych miejsc dla narratora. Są nimi sklepy cynamonowe. Znajdują się one w jego rodzinnej miejscowości. Bohater poszukuje ich, gdy podczas wizyty w teatrze z rodzicami wraca do domu po portfel ojca. Wówczas, zamiast niezwłocznie wykonać powierzone mu zadanie, zbacza z drogi. Nazywa on wspomniane sklepy „cynamonowymi” ze względu na znajdującą się w ich wnętrzach ciemną boazerię, kojarzącą mu się z kolorem kolonialnej przyprawy. Miejsca te symbolizują inny, fascynujący świat. Można tam bowiem kupić wyjątkowe, egzotyczne towary i doświadczyć ewokowanej przez nie atmosfery. Samo ich oglądanie pozwala oderwać się od codzienności małego miasteczka.
Bohatera przyciąga zapach sklepów cynamonowych: mieszanka farb, laku, kadzidła, rzadkich materiałów i dalekich krajów. Opisując je, wykazuje się on typową dla dziecka egzaltacją i ciekawością. Należy jednak pamiętać, że w omawianym tomie perspektywa ta wzbogacona jest o spojrzenie na świat człowieka dorosłego. Stąd towarzyszą jej bogate słownictwo i erudycyjne spostrzeżenia, nawiązujące do szeroko pojmowanej kultury. Bohater-narrator jako młody człowiek bez wątpienia oczekuje od życia czegoś więcej i nie czuje się zaspokojony prowincjonalną stagnacją. Stąd dostrzega niezwykłość w każdym przejawie najbliższej mu okolicy. Co ważne, w tytułowym opowiadaniu ostatecznie nie odnajduje on ulubionych sklepów. Ich obraz z całą swoją intensywnością pojawia się natomiast w wyobraźni narratora.
Znaczenie symboliczne ma również obłęd Jakuba, ojca bohatera. Na płaszczyźnie dosłownie rozumianych zdarzeń czytelnik obserwuje postępujące zaburzenia psychiczne doświadczającego starości protagonisty, w jesieni życia coraz bardziej marginalizowanego przez najbliższych. Ale w sensie symbolicznym za sprawą swoich nietypowych działań uwalnia się on od ograniczeń związanych z rolą kupca z tradycjami i głowy rodziny. Bez wątpienia postępuje w sposób ekscentryczny. Świadczy o tym to, że ma swoje eksperymentatorskie i filozoficzne pasje czy wręcz obsesje. Nie pasują one jednak do wizerunku właściciela sklepu, przykładnego męża oraz ojca, i jednocześnie mieszkańca przeciętnego, małego miasteczka.
Najbardziej wyrazistym przejawem chęci uwolnienia się, przygody i pokonania ograniczeń, posiadającym znaczenie symboliczne, staje się w przypadku Jakuba hodowla tytułowych zwierząt, przedstawionych w opowiadaniu „Ptaki”. Z obsesją kupuje on jaja egzotycznych skrzydlatych stworzeń i daje je do wysiadywania kurom, które trzyma na strychu. Silnie angażując się w swoje pasje, mężczyzna nawet fizycznie zaczyna upodabniać się do ptaka. Świadczy o tym to, że macha rękami niczym skrzydłami i wydaje podobne do tych stworzeń dźwięki. Uciekając w świat swoich zainteresowań, jednocześnie coraz mniej czasu spędza z rodziną.
W opowiadaniu „Ptaki” zderzają się dwa światopoglądy: ekscentrycznego Jakuba i do bólu przyziemnej służącej Adeli. Posługaczka postrzega hodowane przez przełożonego stworzenia jak zbędne rzeczy. Według niej niepotrzebnie zajmują one miejsce na strychu i zanieczyszczają jego przestrzeń. Stąd bez skrupułów wypuszcza na wolność okazy ojca bohatera-narratora, pozwalając im uciec. Tym samym sprowadza kupca na ziemię. Scena ta symbolizuje niezrozumienie, z jakim spotyka się Jakub, będący nieprzeciętną jednostką, w kontaktach ze zwykłymi ludźmi, pozbawionymi wrażliwości i zrozumienia dla jego pasji. Zarazem unaocznia ona ryzyka, jakie niesie za sobą bycie outsiderem.
W ten sposób kupiec ponosi porażkę, rozstając się ze swoimi celami i marzeniami. W dodatku doprowadza do niej kobieta w hierarchii społecznej znajdująca się znacznie niżej niego, pełniąca tu funkcję femme fatale. Udaremniając poczynania Jakuba, Adela symbolicznie unicestwia go jako mężczyznę. Temat ptaków powraca jeszcze później w opowiadaniu „Noc wielkiego sezonu”, kończącym tom. Krążą one wówczas nad sklepem ojca bohatera-narratora. Jest on poruszony tym widokiem, ale zarazem uświadamia sobie ich niedoskonałość za sprawą uosabianych przez nie wynaturzeń. Na domiar złego grupa miejscowych „wesołków” uderza w ptaki kamieniami, doprowadzając je do unicestwienia, a Jakub nie jest się temu w stanie przeciwstawić. Rezultaty jego kreacji w postaci nad wyraz niedoskonałych istot (np. pustych w środku) dowodzą prawdziwości tez, które wygłasza on w „Traktacie o manekinach”. Bohater stwierdza w nim mianowicie, że powołane przez niego akty stworzenia, z racji tego, że jest człowiekiem, są niedoskonałe. Toteż takie właśnie okazują się jego ptaki, będące karykaturą typu zwierząt, które reprezentują. Zderzenie Jakuba z rzeczywistością może również symbolizować cierpienie artystów. Chodzi o sytuacje, gdy uświadamiają sobie oni niski poziom swoich dzieł po konfrontacji ich z oceną zewnętrznego świata. Na strychu ptaki ojca bohatera-narratora wydawały się fascynujące, a poza nim wzbudzają jego zażenowanie i wrogość otoczenia. Podobnie bywa z artystami, kiedy ich dzieła nie trafiają w gust odbiorców.
Symboliczne znaczenie w „Sklepach cynamonowych” ma również sklep Jakuba. Chociaż z pozoru spełnia się on w zwyczajnej pracy, wykonywanie jej ze znawstwem pozwala mu poczuć się artystą. Jakub ubolewa nad tym, że inni nie dostrzegają piękna w oferowanych przez niego tkaninach. Dlatego gdy je sprzedaje, z trudem przychodzi mu się z nimi rozstać. W tym ujęciu kupiec jawi się jako twórca, jego magazyn zaś staje się swoistym domem sztuki.
Przez pryzmat symboliki można odczytywać bardzo wiele motywów zawartych w cyklu opowiadań Schulza pt. „Sklepy cynamonowe”. Każda stronica tego dzieła zawiera dużo takich przykładów, a gros z nich tworzy rozbudowane tematy, przewijające się w całym zbiorze. Dla zrozumienia treści tego tomu kluczowa jest świadomość jego semantycznej gęstości, w której dominują wielopiętrowe opisy, za sprawą licznych czasowników przypominające pełną dynamiki akcję. Warto przy tym pamiętać każdy symbol – w przeciwieństwie do alegorii – w swojej istocie jest wieloznaczny. To zaś sprawia, że ich zawarte tutaj interpretacje stanowią jedne z propozycji odczytań, których zakres można znacząco rozszerzyć.
Aktualizacja: 2025-09-17 13:21:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.