Wiersz Jana Andrzeja Morsztyna „Niestatek (Prędzej kto wiatr w wór zamknie)” opowiada o tytułowej zmienności kobiet. Ulotność uczuć staje się dla zakochanego mężczyzny źródłem udręki. Poeta przedstawił kobiecą naturę za pomocą szeregu porównań, które podkreślają przywary płci pięknej.
Twórczość Jana Andrzeja Morsztyna nie była publikowana za życia autora. Wiersz „Niestatek” został wydany w zbiorze „Lutnia”, który powstawał w latach 1638 - 1660/1661, a opublikowany - dopiero w 1844 roku. Tomik obejmuje ponad dwieście utworów, w większości erotyków.
Morsztyn wzorował się na twórczości Giambattisty Marino, włoskiego poety barokowego. Od jego nazwiska pochodzi nazwa nurtu w sztuce - marinizmu. Jan Andrzej Morsztyn był jednym z najbardziej znanych polskich marinistów. Tworzenie w tym nurcie charakteryzuje się stosowaniem konceptu, mającego zaskoczyć czytelnika oraz bogactwem środków stylistycznych, nawet w utworach o błahej treści. Morsztyn wykorzystywał często spotykane motywy takie, jak nieszczęśliwa miłość, w niebanalny, oryginalny sposób. Często posługiwał się wyszukanymi konceptami, stosował zabawy słowem i zaskakujące puenty. W erotykach poety pojawiają się kontrasty między kwestiami potocznymi i wzniosłymi oraz płynne przejścia między komplementami a złośliwościami.
Utwór, pod względem gatunkowym, można określić, jako fraszkę. Jest to krótki wiersz o żartobliwym charakterze. Poeta nie zastosował podziału na strofy, fraszka składa się z szesnastu wersów. Utwór został napisany trzynastozgłoskowcem, ze średniówką po siódmej sylabie. Pojawiają się rymy parzyste.
Fraszka należy do liryki pośredniej, podmiot liryczny nie ujawnia swojej obecności. Prawdopodobnie jest to nieszczęśliwie zakochany mężczyzna, który czuje rozgoryczenie, związane z kobiecą niestałością. Być może uczucia jego wybranki nagle się zmieniły, a on pozostał samotny i porzucony. Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana, co charakteryzuje twórczość barokową.
Fraszka ma formę rozbudowanego wyliczenia. Podmiot liryczny wymienia kolejne nierealne zjawiska, które są bardziej prawdopodobne niż istnienie kobiety stałej w uczuciach. Ostatni wers pełni funkcję puenty, rozładowując budowane przez poetę napięcie i wyjawiając, że tematem wiersza jest zachowanie niewiast. Puenta ukazuje, że fraszka ma również formę porównania („Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa, niźli będzie stateczną która białogłowa”). Utwór jest charakterystyczny ze względu na zastosowane anafory, większość wersów rozpoczyna się od słowa „prędzej”. Wypowiedź podmiotu lirycznego nabiera plastyczności, dzięki epitetom („promieni słonecznych”, „morze burzliwe”, „sen płonny”). Zastosowano również antytezy („niemy zaśpiewa”). Obecne są też metafory („promieni słonecznych drobne kąski wżenie do kieszeni”, „zamknie w garść świat”, „płacząc nad Etną łzami ją zaleje”, „Fortuna, i śmierć z śmiechem w jednym domu siędzie”, „słońce na nocleg skryje się w jaskini”), a na rytm utworu wpływają przerzutnie.
Utwór „Niestatek” jest typowym przykładem wiersza barokowego. Opiera się na zaskakującym koncepcie mającym na celu zaskoczenie czytelnika i przyciągnięcie jego uwagi. Podmiot liryczny wymienia kolejne zjawiska, które nie mogą w rzeczywistości zaistnieć. Celowo wyolbrzymia je, aby osiągnąć większą ekspresję. Bogactwo zastosowanych środków stylistycznych ma jeden cel - autor chce zaskoczyć czytelnika puentą.
Podmiot liryczny wymienia kolejne nierealne sytuacje, które są jednak bardziej prawdopodobne niż znalezienie kobiety, która będzie stała w uczuciach. Osoba mówiąca sądzi, że łatwiej będzie zamknąć wiatr w worku, schować promienie słoneczne do kieszeni i uspokoić burzę za pomocą rozkazu niż znaleźć wierną kobietę. Bardziej realne jest nawet zamknięcie świata w dłoni, dotknięcie ognia bez poparzenia czy złapanie obłoków w rybacką sieć.
Podmiot liryczny sądzi, że prędzej zaleje łzami wulkan Etna niż znajdzie zrównoważoną i stałą w uczuciach kobietę. Spodziewa się, że szybciej człowiek niemy zacznie śpiewać lub głupiec powie coś mądrego. Nawet kapryśna Fortuna, kierująca ludzkim losem, jest bardziej stała niż przeciętna kobieta. Podmiot liryczny nie wyklucza, że śmierć zacznie być zabawna, a pisarze przestaną fantazjować, nie wierzy jednak w kobiecą stałość uczuć. Być może anioły zaczną ignorować ludzki płacz, a słońce będzie chować się na noc do jaskini.
Osoba mówiąca jest w stanie uwierzyć we wszystko, oprócz zmiany natury niewiast. Podmiot liryczny bardziej spodziewa się nawet, że więzienia opustoszeją, a ludzie będą mieszkać na pustyni. Dopuszcza myśl, że kiedyś człowiek nie będzie myślał ani mówił. Podmiot liryczny stwierdza, że prędzej te wszystkie nierealne zjawiska staną się prawdą niż kobiety zaczną być wierne i stałe w miłości. Mężczyzna, który przeżywa zawód, z rozgoryczeniem wypowiada się o wszystkich kobietach. Osoba mówiąca kojarzy obserwowane zjawiska ze swoim bolesnym doświadczeniem. Historia nieszczęśliwej miłości staje się dla Morsztyna pretekstem do ukazania doskonałości warsztatu poetyckiego.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.