Niektóre epoki literackie powracały do dawniejszych filozofii. W średniowieczu obowiązującą wykładnią filozoficzną był m.in. arystotelizm – w epoce renesansu powróciły jednak i rozwinęły się inne koncepcje. Najpopularniejszą z nich był neoplatonizm renesansowy.
Spis treści
Neoplatonizm renesansowy był nurtem filozofii renesansowej. Odwoływał się on zarówno do platonizmu jak i neoplatonizmu, czyli głównych nurtów filozoficznych. Platonizm opierał się na wykładni Platona, greckiego filozofa. Neoplatonizmem określa się natomiast filozofię powstałą na bazie myśli Platona i duchowości pogańskiej w II wieku naszej ery. Neoplatonizm renesansowy wynikał przede wszystkim z zainteresowania renesansowych humanistów starożytnością.
Filozofia neoplatońska rozwijała się stopniowo od II wieku naszej ery. Początek myśli neoplatońskiej sięga rozważań Plotyna, hellenistycznego filozofa, który wyróżnił trzy zasady dyskursu o absolucie – jedność, intelekt oraz duszę. On i jego uczniowie poszukiwali przede wszystkim intelektualnej podstawy do rozważań o istocie bytu najwyższego, a wiec zbudowania wykładni religijnej, która nie opierałaby się na wierze, a na racjonalnym dowodzeniu i wiedzy. Od Plotyna rozpoczął się ciąg rozważań dotyczących idei neoplatońskich. Wśród wielkich myślicieli wyróżnić możemy Porfira (III-IV wiek), Jambicha (III-IV wiek) oraz etap rozkwitu akademii filozoficznych w Aleksandrii i Atenach. Filozofia neoplatonizmu znalazła swoje miejsce nie tylko w kulturze chrześcijańskiej, ale również muzułmańskiej i żydowskiej. Do istotnych myślicieli, którzy studiowali neoplatonizm, zaliczyć można przede wszystkim św. Tomasza z Akwinu. Ogromne zainteresowanie neoplatonizmem przypadło na okres renesansu.
Neoplatonizm starał się opracować uniwersalną filozofię. Mimo podobieństw pomiędzy filozofią Platona i Arystotelesa odnajdywali oni znaczące różnice pomiędzy nimi i m.in. na nich neoplatończycy opierali swoje rozważania. Platon przekonany był o podziale świata na ten, którego poznanie możliwe jest przy pomocy zmysłów oraz ten, który dostrzec można tylko na drodze dociekań i przy wykorzystaniu intelektu. Zdaniem Platona tylko drugi świat jest realny, co zdecydowanie odrzucił Arystoteles uważając, że istota materii istnieje sama z siebie. Platon zakładał, że nauka to nic innego jak przypominanie sobie rzeczy, o których istnieniu od zawsze się wiedziało, ponieważ intelekt – jego zdaniem – pochodzi z duszy. Dla Arystotelesa poznawanie rzeczywistości związana jest z nabieraniem doświadczeń. Dopiero one pozwalają na formułowanie idei.
Filozofia neoplatońska zakłada podział świata pod względem hierarchii bytów, których pochodzenia upatrywać należy w Absolucie, a więc bycie doskonałym i wiecznym. Hierarchia opierała się na wyróżnieniu trzech światów, które miały być ze sobą wzajemnie powiązane. Neoplatonicy wyróżnili świat ducha, świat duszy oraz świat materii. Świat ducha odnosić się miał do idei, które możliwe są do przyswojenia rozumem; świat duszy to świat indywidualnych dusz ludzkich natomiast świat materii, ostatni etap hierarchii, to świat dostrzegalny przez człowieka. Filozofia neoplatońska zakładała, że w drodze do absolutu człowiek musi przejść konkretne etapy: narodzić się, żyć w świecie najniższym, w świecie materialnym, co wiązało się z popadaniem w grzech i w rezultacie przebyć drogę, która mogłaby połączyć człowieka z absolutem. Duże znaczenie w filozofii neoplatońskiej ma miłość. Neoplatończycy rozumieli ją jako Erosa, który pomaga w dotarciu do prawdy. Prawda natomiast, dzięki Erosowi-miłości jest w stanie poprowadzić duszę ku Wierze, co pozwala duszy na spoczynek w najdoskonalszym stanie – absolucie. W tej wędrówce neoplatończycy dostrzegali kres wszelkiego poznania.
Akademia Florencka to ośrodek myśli założony przez Marsillio Ficino w roku 1462. Akademia skupiała filozofów zainteresowanych wykładnią Platona i w założeniu miała stanowić odrodzenie klasycznych akademii platońskich. W ramach działalności Akademii Florenckiej badacze skupiali się na zagadnieniach związanych z istnieniem starożytnych teologii, które można byłoby połączyć z doktryną chrześcijańską oraz prowadzili rozważania odnoszące się do zgodności pomiędzy dwie największymi filozofiami – Arystotelesa i Platona. Do grona myślicieli Akademii Florenckiej należały osoby o wypracowanych poglądach, dzięki czemu możliwa starała się debata nad istotą doktryn filozoficznych za sprawą ścierających się opinii.
Neoplatonizm jako zwrot ku filozofiom antycznym przypadł na moment, w którym renesansowi twórcy dążyli do jak największego rozwoju. Podważali oni znaczenie dorobku średniowiecza twierdząc, że był to okres, w którym zatracona została większość intelektualnego dziedzictwa antyku. Nie uznawali nauki średniowiecznej za istotną, ponieważ ta w dużej mierze oparta była o nauczanie kościoła i teologię, nie zaś o wiedzę i antyczne dziedzictwo. Skłaniało to myślicieli średniowiecznych ku temu, by poddać ponownej refleksji zagadnienia filozoficzne pozornie utracone przez średniowiecze, w tym myśli Platona.
Do najwybitniejszych przedstawicieli neoplatonizmu w Europie zaliczyć można bez wątpienia wielu myślicieli:
Echa neoplatonizmu odnaleźć można również w twórczości wielu poetów renesansowych – w tym w utworach Jana Kochanowskiego.
Neoplatonizm to nurt filozoficzny, który skupia się przede wszystkim na sposobie funkcjonowania świata i możliwości jego poznania. W renesansie neoplatonizm stanowił jeden z głównych nurtów gromadząc wokół siebie wybitnych badaczy i artystów. Echa neoplatonizmu w literaturze nie są eksponowane wprost – mieszczą się w przestrzeni rozmyślań i wizji kreowanego świata.