„Prace i dni”, czyli w języku greckim Ἔργα καὶ Ἡμέραι, Érga káj heméraj, to epos dydaktyczny, który zawiera zbiór rad o charakterze agrotechnicznym i filozoficznym. Został on stworzony przez greckiego epika Hezjoda. „Prace i dni” należą do nurtu pisarstwa „pouczeń”.
Spis treści
„Prace i dnie” Hezjoda to jeden z najstarszych znanych obecnie utworów literatury greckiej, a także pierwszy poemat dydaktyczny chwalący pracę i życie na wsi. Rozpoczyna się inwokacją do muz i pochwałą Zeusa, najwyższego władcy, od którego zależą losy ludzi. To on nagradza i karze, wynosi i strąca, a człowiek nie ma wpływu na swój los. Podmiot liryczny przywołuje mit o Prometeuszu i Pandorze, opisując tym samym źródło ludzkich cierpień. Utwór skierowany jest do brata Persesa, który zachował się niesprawiedliwie w sporze o majątek. Hezjod przypomina, że bogowie czuwają nad prawem i karzą nieprawość.
Najważniejszym elementem dzieła jest mit o pięciu wiekach ludzkości. W złotym wieku ludzie żyli jak bogowie, bez cierpień i starości, a po śmierci stali się duchami strzegącymi porządku. W srebrnym wieku zuchwałość i brak szacunku wobec bóstw doprowadziły do zagłady ludzi. W wieku spiżowym ludzie byli potężni i wojowniczy, lecz niszczyli się nawzajem. Następnie pojawił się ród bohaterów, półbogów walczących pod Troją, a niektórych Zeus obdarzył szczęśliwym życiem. Ostatni jest wiek żelazny, czyli ten współczesny Hezjodowi i pełen cierpienia, zaniku wartości, wrogości i braku szacunku. Złoczyńcy cieszą się uznaniem, a prawi pozostają w cieniu.
Poeta podkreśla wagę pracy i uczciwości, potępia pychę, bezczynność, kradzież i niesprawiedliwość. Wskazuje na odpowiedzialność zbiorową, gdyż winy jednostki mogą sprowadzić nieszczęścia na całe społeczności. Zwraca się do sędziów, ostrzegając przed przekupstwem i przypominając, że bogowie obserwują ludzkie czyny. Hezjod udziela licznych rad dotyczących uprawy roli, żniw, hodowli zwierząt, pracy parobków, przygotowania sprzętu, gromadzenia zapasów i ubioru zimą. Podkreśla cykliczność prac rolnych, powtarzających się co roku w tym samym porządku.
Twórca daje także wskazówki dotyczące żeglugi, choć uważa ją za zajęcie niepewne i ryzykowne, zależne od woli Posejdona. Doradza oszczędność i rozwagę w handlu morskim. Podmiot zachęca do utrzymywania dobrych relacji z sąsiadami i przyjaciółmi, przebaczania skruszonym, wspólnych uczt i zabaw. Przestrzega, by nie wytykać innym ubóstwa ani niższego statusu. Na końcu wspomina o dniach miesiąca sprzyjających określonym czynnościom. Całość zamyka pochwała pracy, cnoty i ufności w boskie wyroki.
Utwór rozpoczyna się inwokacją do muz. Podmiot liryczny wychwala Zeusa, przedstawionego jako najwyższego władcę, strażnika ładu i sprawiedliwości, od którego zależą losy człowieka na ziemi. To dzięki niemu otrzymuje on siłę do działania, sławę i uznanie. Człowiek nie ma wpływu na swój los, który pozostaje w rękach potężnych, nieznanych sił. Następnie dzieło ukazuje przewrotność i niepewność ludzkiego życia, które Zeus może w każdej chwili unicestwić. Dalej wspomniane zostają wydarzenia związane z Prometeuszem, który wykradł ogień, oraz z Pandorą zesłaną przez Kronida.
„Prace i dni” to jeden z najstarszych zachowanych tekstów literatury greckiej obok eposów Homera, pierwszy poemat dydaktyczny sławiący pracę i życie na wsi. Początkowa część skierowana jest do brata poety, Persesa, który wytoczył mu proces o podział majątku po ojcu i przekupił sędziów. Hezjod napomina, że niesprawiedliwość zostanie ukarana przez bogów. Przy tej okazji opowiada mit o pięciu wiekach ludzkości oraz historię Prometeusza, Epimeteusza i Pandory, która otworzyła pojemnik z nieszczęściami, chorobami i klęskami. „Prace i dni” są pierwszym dziełem zawierającym te mity. W luźnej kompozycji poeta umieszcza w nim sentencje, rady i przestrogi dotyczące sprawiedliwości, uczciwości i pracy jako podstawy dostatniego życia.
Tytuł poematu odnosi się do drugiej części, tej najobszerniejszej, zawierającej pouczenia dla Persesa o uczciwej pracy i gospodarowaniu na wsi. Ujęte są one w formę kalendarza prac polowych i gospodarskich w ciągu roku. Część ta stanowi źródło wiedzy o życiu na wsi w antycznej Grecji oraz o cyklicznych zjawiskach astronomicznych wykorzystywanych do pomiaru czasu. Utwór kończą porady dla żeglarzy i kupców morskich, różne wskazówki oraz kalendarz dni pomyślnych i niepomyślnych.
Mit o wiekach ludzkości wyróżnia kilka wieków. Złoty wiek to ten, kiedy ludzie żyli jak bogowie, nie znali cierpienia, starości ani trudów, żyli w dostatku i zgodzie z bogami. Śmierć była łagodna. Zeus zmienił ludzi w duchy czuwające nad ludźmi, pilnujące praw i porządku, nagradzające sprawiedliwych. Srebrny wiek to ten, kiedy ludzie nie szanowali bogów, nie składali ofiar, grzeszyli zuchwałością. Zeus wytępił to pokolenie. Spiżowy wiek to ten, w którym ludzie są potężni, waleczni, w spiżowych zbrojach, gotowi do wojen. Zniszczyli się nawzajem i bez sławy zeszli do Hadesu. Wiek bohaterów to ten, kiedy pojawiają się półbogowie, odważni wojownicy, walczący m.in. pod Troją. Część zginęła, część Zeus przesiedlił daleko od ludzi, obdarzając ich życiem wolnym od trosk. Żelazny wiek to obecne pokolenie ludzi, które zmaga się z trudnościami i cierpieniami zsyłanymi przez bogów. Następuje zanik wartości, więzi rodzinnych i przyjaźni. Ludzie są wobec siebie wrodzy, dzieci nie szanują rodziców, złoczyńcy cieszą się uznaniem, a prawi pozostają w cieniu, niemal niewidzialni. Wstyd i sumienie opuszczają ludzi, a na ziemi pozostaje zło i cierpienie.
Podmiot liryczny wskazuje, że człowiek powinien wyzbyć się pychy, być prawy i liczyć się z innymi, aby zasłużyć na nagrodę i opiekę bogów. Wskazuje na odpowiedzialność zbiorową:, kiedy czyn jednego człowieka wpływa na losy całej społeczności, która zostaje ukarana przez bogów. Hezjod wraca się do sędziów, przypominając, że bogowie obserwują ludzkie czyny i Zeus może ukarać ludzkość za nieprawość. Apeluje o sprawiedliwe wyroki i potępia przekupstwo.
Świat przedstawiony to wizja odwróconych wartości, w którym nieszczęście dotyka uczciwych, a władzę ma ten, kto wyrządza krzywdę. Trudniej być cnotliwym niż pysznym. Podmiot liryczny gloryfikuje wartość pracy, ponieważ bezczynność uważa za hańbę, a człowiek pracowity cieszy się uznaniem bogów i ludzi, żyje w dostatku. Bogactwo zdobyte kosztem innych, kradzieżą czy brakiem poszanowania rodziny sprzeczne jest z prawami bogów. Aby zyskać ich opiekę, należy składać ofiary zgodnie z ich wolą.
Hezjod doradza utrzymywanie dobrych relacji z sąsiadami i przyjaciółmi, ale podkreśla zasadę odpłaty zgodnej z postawą drugiej osoby. Należy zatem traktować ludzi tak, jak oni nas traktują, by było to uczciwe i sprawiedliwe. Dalej poeta udziela licznych rad dotyczących uprawy roli, żniw, życia i pracy na wsi, w takich aspektach jak hodowla zwierząt, zatrudnianie parobków, przygotowanie sprzętu, praca od świtu, gromadzenie zapasów, odpowiedni ubiór zimą. Podkreśla cykliczność prac rolnych, ponieważ na ziemi wszystko toczy się w dokładnie określonym porządku, dzieje się tak co roku. Hezjod daje też rady dotyczące żeglugi, na przykład chronienia łodzi przed wiatrem, zaznaczając jednak, że profesja żeglarza jest niepewna i nierozsądna, a o losie żeglarzy decydują bogowie, szczególnie Posejdon. Doradza oszczędność i przestrzega przed wydawaniem całego majątku na handel morski.
Hezjod poleca przebaczać przyjaciołom, którzy szczerze żałują win, zachęca do wspólnych uczt i zabaw. Przestrzega, by nie wytykać innym ubóstwa ani niższego statusu społecznego. Na końcu wspomina o dniach miesiąca sprzyjających określonym czynnościom. Dzieło zamyka pochwała pracy, ufności w boskie wyroki i cnotliwego życia.
Aktualizacja: 2025-10-10 00:59:09.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.