„Transakcja wojny chocimskiej” to epos autorstwa Wacława Potockiego. Opisuje on zwycięstwo wojsk polsko-litewskich pod Chocimiem w 1621, kiedy to armia starła się z siłami tureckimi. Dzieło początkowo było dostępne od czasów staropolskich jedynie w formie rękopisu, wydano je po raz pierwszy w roku 1850. W tekście Potocki zawiera nie tylko opis konfliktu zbrojnego, ale dodaje też do niego wiele swoich dygresji, wtrąceń, anegdot oraz komentarzy.
W dziele pojawia się też nawiązanie do starożytnych Sarmatów, którymi potomkami mają być polscy żołnierze, których Jan Karol Chodkiewicz zachęca w swojej mowie do walki. Sarmatyzm to zaś zjawisko w dawnej Rzeczypospolitej, które występowało wśród szlachty i przenikało do życia społecznego i kulturalnego. Szlachta wierzyła bowiem, że pochodzi od starożytnego rodu Sarmatów. Mieli oni cechować się honorem, walecznością i rycerskością, a ich wizerunek znacznie wpływał na mentalność polskich przedstawicieli szlachty. Sarmaci bowiem służyli im za wzór, zatem szlachta chętnie doszukiwała się ich w swojej genealogii.
Jaki jest obraz Sarmaty w „Transakcji wojny chocimskiej”? Przede wszystkim Sarmaci są przywoływani jako wzór w przypadku żołnierzy, których Jan Karol Chodkiewicz motywował do walki przeciwko wojskom tureckim. Sarmata to zatem rycerz gotowy nieustannie do obrony ojczyzny i chrześcijaństwa. Sarmaci byli bowiem uważani za swego rodzaju przedmurze chrześcijaństwa w Europie, zatem ich rolą było bronienie wyznawanych na kontynencie wartości i jego ochrona przed poganami, na przykład takimi jak Turcy. To zatem oznacza, że Sarmaci to prawdziwi patrioci, a to wiązało się z pewną niechęcią do tego, co cudzoziemskie.
Z czasem jednak pojęcie Sarmaty zaczęło się kojarzyć negatywnie, bo z pijaństwem, awanturnictwem i rozpasaniem. Nieograniczona wolność szlachecka powszechnie jest uważana za jedną z przyczyn upadku państwa polskiego. Szlachcice uważający się za Sarmatów przestali być zbrojnym ramieniem państwa. Dzieło Potockiego przypomina o ich obowiązkach, o tym, jak dawniej postępowali dzielni rycerze Rzeczpospolitej. Pycha, hulanki, rozpasanie, nieumiarkowanie w ucztowaniu i piciu nie były cechami godnego prawdziwego patrioty i chrześcijanina. Sprawiało za to, że Sarmaci-szlachcie przestali realizować swoją powinność wobec ojczyzny.
Potocki przywołuje zatem pozytywny wizerunek polskiego Sarmaty i zwraca uwagę na jego najlepsze cechy. To właśnie one mają pozwolić mu stanąć w obronie ojczyzny i ocalić ją przed pogańskim najazdem. Ich przypomnienie to także wskazówka dla czytelników i słuchaczy Potockiego, który mają sobie przypomnieć, jak powinni się zachowywać i co jest ich powinnością. Potocki reprezentuje nurt ziemski, zatem ogromną wagę przykłada do tradycji i dawnych wartości. W swojej twórczości wskazywał problemy trapiące jego ojczyznę i próbował znaleźć ich rozwiązanie. Dawni Sarmaci to szlachetni rycerze, którzy stanęliby w obronie ojczyzny i tak powinna się też zachowywać szlachta z czasów Potockiego. Autor ogromną wagę przykłada do szacunku dla swojego kraju, narodu i jego wartości i to właśnie taki jest też jego Sarmata. Dzięki temu kraj może nadal trwać i odpierać ataki groźnych pogan, którzy go najeżdżają.
Aktualizacja: 2025-05-27 20:06:12.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.