„Transakcja wojny chocimskiej” to epos autorstwa Wacława Potockiego, który po raz pierwszy ukazał się w roku 1850. Powstał on jednak jeszcze w XVII wieku i w okresie staropolskim był dostępny jedynie w formie rękopisu, który miał dwie redakcje, w 1670 i 1675 roku. W trakcie tworzenia Potocki posiłkował się licznymi źródłami, ale przede wszystkim korzystał z dzienników Jakuba Sobieskiego, który był naocznym świadkiem wydarzeń opisanych przez twórcę. Potocki uzupełnia tę historię o swoje komentarze, dygresje czy anegdoty. Najbardziej znanym fragmentem eposu wciąż pozostaje mowa Chodkiewicza, która eksponuje jego zdolności oratorskie i przywódcze.
W baroku niezwykle ceniono sobie sztukę oratorską, co jest widoczne także w dziele Potockiego, gdzie pojawia się między innymi mowa Chodkiewicza. Jan Karol Chodkiewicz był wielkim hetmanem litewskim i wybitnym dowódcą wojskowym. Zmarł pod oblężonym przez wojska tureckie Chocimiem. W mowie, która znalazła się w „Wojnie chocimskiej” Potockiego zachęca on swoje wojska do podjęcia walki z Turkami i przekonuje zgromadzonych o tym, że ich zwycięstwo jest możliwe. Zwraca się on bezpośrednio do swoich słuchaczy i wyraża się o nich w sposób pozytywny, pragnąc w ten sposób wzbudzić w nich entuzjazm. Chodkiewicz zwraca się też do Polaków i Litwinów, odwołując się do ich patriotyzmu i miłości do ojczyzny, co także ma sprawić, że chętniej ruszą oni do walki.
Mowa Chodkiewicza zaczyna się od wskazania na pole walki, wspomina on także o tym, że nie jest najlepszym mówcą. Podkreśla jednak też, że od pięknych słów ważniejsze są czyny. Chodkiewicz to rycerz, co sam też podkreśla, dzięki czemu nawiązuje porozumienie ze swoimi wojskami. Podkreśla szczerość swoich słów, wskazuje, że od wymowy ważniejsze są takie wartości jak Bóg, ojczyzna, królewski majestat i honor. Walka z Turkami jest według niego dowodem na patriotyzm, na ukazanie mocy swojej wiary. Chodkiewicz wskazuje tu na wspólny system wartości, jaki dzieli ze swoim wojskiem, a bliski im etos rycerski i kodeks, do którego wszyscy powinni się stosować. Rycerze bronią ojczyzny, swoich domów i bliskich. W ten sposób Chodkiewicz odwołuje się też do emocji zebranych. Równocześnie wzbudza też niechęć wobec wroga i współczucie dla jego ofiar. To na przykład polskie dziewczęta, które zostaną wzięte do niewoli i będą rodzić dzieci oprawców. Ojczyzna zaś w mowie Chodkiewicza to matka narodu, która potrzebuje jego obrony.
W mowie Chodkiewicza można znaleźć wiele rozmaitych stylów. Bywa ona podniosła i patetyczna, pełna środków stylistycznych takich jak metafory czy personifikacja ojczyzny, są też obecne pytania retoryczne. Z czasem jednak w przemowie zaczyna się pojawiać także język potoczny i niekiedy bardzo dosadne wyrażenia, jakie Chodkiewicz kieruje do swoich wojsk. Dzięki temu łatwiej trafia do nich, ponieważ są to osoby, do których szybciej przemówi prosty, żołnierski styl niż wyszukane metafory. Dzięki temu cała mowa staje się też bardziej dynamiczna i emocjonalna, bardziej oddziałująca na wyobraźnię.
Celem mowy Chodkiewicza jest sprawienie, by jego żołnierze uwierzyli, że są w stanie pokonać wojska tureckie i odnieść zwycięstwo. Próbuje to osiągnąć między innymi poprzez porównanie swoich wojsk do starożytnych Sarmatów, wskazując, że żołnierze mają być ich potomkami. Wykorzystuje też przypomnienie dawnych zwycięstw i wielkich dowódców, którzy do nich doprowadzili. Ma tu też miejsce deprecjonowanie przeciwnika i umniejszanie mu. Wtedy wykorzystuje negatywne określenia, dla swoich wojsk zaś rezerwuje pozytywne epitety. Bardzo często wódz wyolbrzymia pewne kwestie, by jeszcze bardziej wpłynąć na emocje słuchaczy.
Mowę Chodkiewicza cechuje przemyślana kompozycja. Od początku próbuje zdobyć przychylność odbiorców i zachęcić ich do podjęcia walki. Próbuje też obalić kontrargumenty, które mogłyby się w tym przypadku pojawić, takie jak siła wojsk tureckich. Mowę kończy apel dotyczący konieczności ataku na wrogów. Silne, konkretne argumenty pojawiają się na początku i końcu mowy, zaś te słabsze w jej środku. Chodkiewicz utożsamia się tu też ze swoimi wojskami, używa liczby mnogiej, zaznaczając w ten sposób, że to ich wspólna walka, wspólna ojczyzna i wspólne zwycięstwo. W ten sposób wpływa też na morale żołnierzy. To sposób na budowanie wspólnoty wśród nich.
Mowa Chodkiewicza dotyczy nie tylko tej pojedynczej bitwy, ale ogólnie sprawy polskiej - potrzeby walki o kraj, bronienia go, dbania o niego wspólnie, bez względu na pochodzenie czy status. W ten sposób autor pokazuje, jak ważna jest wspólnota narodu i mobilizacja w obliczu zagrożenia.
Potocki przedstawił swoje niezwykłe zdolności oratorskie i umiejętność wykorzystania rozmaitych środków stylistycznych. Odwołuje się do emocji słuchaczy i do ich systemu wartości, który według niego powinien zostać przyjęty przez każdego słuchacza czy czytelnika.
Aktualizacja: 2025-05-27 16:00:12.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.