„Granica” to powieść społeczno-psychologiczna autorstwa Zofii Nałkowskiej, która ukazała się w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Po raz pierwszy trafiła do rąk czytelników w roku 1935. Autorka w tym dziele opisała szybką i błyskotliwą karierę młodzieńca znanego jako Zenon Ziembiewicz. Stracił on jednak wszystko, ponieważ uwikłał się w nieszczęśliwy romans z córką kucharki, Justyną Bogutówną, co wpłynęło też na życie żony Zenona, Elżbiety. Nałkowska w swoim tekście pokazuje, że nie można uciec przed pewnymi rzeczami i pojawia się tam koncepcja determinizmu społecznego i środowiskowego.
Determinizm społeczny to koncepcja, która należy do rejonów nauk społecznych. Mówi ona o tym, że człowiek ma znikomy wpływ, albo nawet żaden, na to, jak kształtują się takie kwestie jak jego osobowość, poglądy, zachowania czy wybory życiowe. To, co formuje człowieka, to w większości czynniki, na które nie ma on żadnego wpływu. Będzie to jego środowisko, rodzina, grupa rówieśnicza oraz czasy, w których przyszedł on na ten świat.
U Nałkowskiej ten determinizm objawia się na różne sposoby. Przede wszystkim opisywane przez autorkę społeczeństwo jest silnie rozwarstwione, są w nim obecne klasy społeczne, od arystokracji, aż do biedoty. W takim przypadku urodzenie determinuje cały przyszły los człowieka, nie jest bowiem możliwy spektakularny awans społeczny. Ziembiewicz robi karierę, ale to dlatego, że pochodzi ze szlachty, zubożałej, ale jednak jest osobą dobrze urodzoną. Tymczasem Justyna Bogutówna czy Jasia Gołąbska nie mają szans na polepszenie swojego losu i żyją w nędzy. Justyna może romansować z Zenonem, ale nigdy nie będzie jego żoną. Tę pozycję zajmie odpowiednio urodzona i równa mu pod tym względem Elżbieta. Bohaterowie „Granicy” spędzają więc całe swoje życie w danej grupie społecznej i to determinuje to, jak potoczą się ich losy.
Nałkowska wspomina też o determinizmie środowiskowym. Doskonale widać to na przykładzie Zenona i Elżbiety. Zenon w dzieciństwie obserwuje, jak jego ojciec nieustannie zdradza matkę, a ta mu wybacza. Pragnie wyznawać inne wartości niż rodzice, ale w dorosłym życiu angażuje się w romans z Justyną Bogutówną, którego nie przerywa nawet małżeństwo z Elżbietą. Zenon powiela zatem błędy swojego ojca, które ostatecznie doprowadzają go do tragedii i samobójczej śmierci. Z kolei Elżbieta mieszka u ciotki, Cecylii Kolichowskiej, ponieważ matka nie chciała jej wychowywać. Mimo że początkowo Elżbieta jest dla syna idealną matką, po śmierci męża, gdy Zenon popełnia samobójstwo, Elżbieta oddaje dziecko teściowej i wyjeżdża z kraju. Zachowuje się zatem dokładnie tak, jak jej własna matka. Bohaterka nie jest zatem w stanie uciec od wzorców, jakie poznała w dzieciństwie. Dokładnie to samo dotyczy też Zenona. Środowisko kształtuje zatem ich wybory i mechanizmy obronne.
Również Justyna powtarza schematy, jakie poznała w dzieciństwie i w swoim środowisku. Podobnie jak matka romansuje z mężczyzną spoza swojej klasy społecznej i zachodzi z nim w ciążę. Popełnia zatem te same błędy. W przeciwieństwie do matki decyduje się jednak na aborcję, a to prowadzi do rozwinięcia się u niej choroby psychicznej w wyniku wyrzutów sumienia. Środowisko i urodzenie Justyny, a także innych postaci, zadecydowało zatem o kształcie ich życia.
Aktualizacja: 2024-06-29 10:52:52.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.