Powrót posła ugodził w życie polityczne ówczesnych czasów. Niemcewicz – będący sam czynnym posłem – po wydarzeniach towarzyszących przedstawieniu propozycji wprowadzenia sukcesji tronu, zasiadł do pracy i w zaledwie kilkanaście dni ukończył swoje dzieło. W sferze kompozycji w dużej mierze polegał na wzorcu utworzonym przez Franciszka Bohomolca. Jednak w kwestii ujęcia tematu wprowadził znaczącą innowację. W Powrocie posła poruszane są aktualne problemy polityczne, które rozpalały wyobraźnię społeczeństwa. Komedia – posługując się m.in. satyrą – stała się środkiem do wyrażenia treści bardzo ważnych, dotyczących potrzeby naprawy państwa. Pozwala to nazwać Powrót posła komedią polityczną.
Znaczenie utworu Niemcewicza polega na tym, że autor nie ograniczył się do zobrazowania w sposób satyryczny jedynie życia obyczajowego. Sztuka piętnuje przede wszystkim zacofanie polityczne, będące wynikiem oślego uporu środowisk antyreformatorskich. Poruszona tematyka – nawiązująca do aktualnej sytuacji na obradach sejmowych – spowodowała, że wystawienie na deskach teatru komedii Niemcewicza okazało się nie tyle literackim wydarzeniem, co polityczną sensacją. Doszło nawet do tego, że jeden z posłów – należący do stronnictwa konserwatywnego – domagał się zniesienia sztuki z afisza. Jego wniosek został rozpatrzony negatywnie.
Wiele o celu swej sztuki pisał sam Niemcewicz w pierwszej przedmowie: Ma to do siebie umysł człowieka, iż łatwiej daleko i uwagę swą zwraca i korzyści odbiera z rzeczy, które pod postacią rozrywki uczą go i bawią, niż z takich, które jego bez odpoczynku wysilają i dręczą. Wady ludzkie, w całej swojej wystawione śmieszności, prędzej niejednego poprawiły, niż czytanie zgłębiających tychże wad filozoficznych traktatów (…). Pracując około dzieła tego nie miałem na widoku osób, ale wady, przesądy i zdrożne obyczaje, pamiętny zawsze słów naszego poety.
Niemcewicz postawił sobie za cel wpłynięcie na społeczeństwo, ukazanie im potrzeby zreformowania państwa. Wybrał do tego język komedii, uważając ją za medium, które najlepiej wkradnie się w umysły odbiorców. Mimo jego zapewnień, że nie chciał nikogo obrazić, jego sztuka skutecznie ugodziła satyrycznym ostrzem przedstawicieli stronnictw konserwatywnych. Wywołało to wiele nieporozumień i wystąpień przeciwko dramaturgowi. Publiczność jednakże przyjęła Powrót posła z entuzjazmem.
O tym, jak wielki wpływ miała sztuka Niemcewicza na sytuację polityczną w państwie, pisze Czesław Hernas, literaturoznawca: Kolejnym reprezentacjom komedii towarzyszył obok głosów niezadowolenia apologetów „złotej wolności” i modnych fircyków stały aplauz widowni, towarzyszyły manifestacje patriotyczne, do których włączał się ze swej loży nawet Stanisław August. Sztuka szła przy pełnej Sali 16 razy, występowali w niej wybitni aktorzy trupy polskiej (…). [cyt. za: Cz. Hernas, Oświecenie, PWN, Warszawa 1972, s. 377.]
Jak zauważa Stanisław Skwarczyński: (…) utwór Niemcewicza nie tylko w pełni przedstawił konflikt stronnictwo i programów, i to zarówno przy pomocy aluzji, jakich zręczność należy podziwiać, jak i pozytywnych sformułowań, konkretnych i związanych z aktualnym momentem. Był zamierzoną interwencją. Odwoływał się za pośrednictwem widowni do opinii publicznej. [cyt. za: Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła, oprac. i wstępem opatrz. Zdzisław Skwarczyński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1983, s. LXII.]
Wszystko to pozwala nazwać Powrót posła komedią polityczną.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.