W czasie, gdy powstawał Powrót posła, sytuacja w kraju nie należała do najlepszych. Wpływ na to miały wcześniejsze wydarzenia. Polską nieudolnie rządzili szlacheccy oligarchowie, dbający jedynie o własne interesy, zapominający o interesie publicznym. Reformy w kraju próbowała wprowadzić rodzina Czartoryskich. Z pomocą carycy Katarzyny II udało im się wprowadzić na tron Stanisława Augusta Poniatowskiego. Oświeceniowy król napotkał jednak na swojej drodze wiele przeszkód, wywołanych m.in. przez antagonizmy antyreligijne, upór środowisk konserwatywnych oraz ingerencję obcych państw, które wykorzystywały niestabilną sytuację w Polsce. Przez nieudolność i ciemnotę szlachty – bojącej się przede wszystkich tyranii króla i ograniczenia swobód obywatelskich – utrwalono na wiele lat wpływ carskiej Rosji na Polskę. Król został ostatecznie zmuszony do konsultacji z ambasadorem carowej przed podejmowaniem decyzji w każdej ważnej kwestii.
Mimo licznych trudności, za czasów panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego udało się nieco polepszyć sytuację w państwie. Rozwijał się handel rodzimy oraz przemysł. Usprawniono komunikację, gospodarkę pieniężną i kredytową. Poprawiła się sytuacja wsi i miast. Ustanowiona w 1773 r. Komisja Edukacji Narodowej była pierwszym w Europie (obok Wenecji) ministerstwem oświaty. W latach 1775-1776, mimo wzmożonej opozycji magnacko-hetmańskiej, udało się wzmocnić pozycję króla. Usprawniono także działanie sejmu, znosząc m.in. liberum veto.
Julian Ursyn Niemcewicz był aktywnym posłem. Należał do stronnictwa patriotycznego. W dobie Sejmu Czteroletniego – w wyniku wprowadzenia wielu reform – doszło do niepokojów społecznych. Do przeszłości odchodziły czasy świetności obozu staroszlacheckiego. Niemcewicz 17 września 1790 roku ogłosił uniwersał, który wzywał do likwidacji wolnej elekcji. Patrioci pragnęli wprowadzić sukcesję tronu w państwie, która utrwaliłaby ciągłość władzy królewskiej. Obóz staroszlachecki odebrał te postulaty jako atak na swój stan i związaną z nim wolność. Rozpoczęto drukowanie antyreformatorskich broszur i rozprowadzanie ich wśród społeczeństwa. Konflikt zaogniała także kwestia chłopska i mieszczańska. Sejm został ogarnięty przez niekończące się kłótnie.
Poruszony tymi wydarzeniami, Niemcewicz rozpoczął pisanie komedii politycznej Powrót posła. Swoją sztukę wystawił po raz pierwszy na deskach teatru 15 stycznia 1791 roku. Z Przedmowy do wydania drugiego wiadomo, że sztuka została entuzjastycznie przyjęta przez publiczność: Publiczność raczyła przyjąć komedię tę z dobrocią i łaskawością, które mię do łez rozrzewiły; przepuściwszy błędom dzieła, wzgląd miała na chęci piszącego: że były najczystsze, zaręczyć mogę i do tej jednej zalety przyznaję się śmiele.
Źródła podają, że Niemcewicz pisał Powrót posła raptem kilkanaście dni. Pracę nad swoją najbardziej znaną sztuką rozpoczął w okresie planowania limity sejmu – przerwy w obradach sejmu, trwającej do wyboru nowych posłów. W tym czasie zaproponowano elektora saskiego na następcę Stanisława Augusta. Powrót posła został oddany w ręce czytelników zaledwie dwa dni po napisaniu. Niewątpliwie Niemcewicz już wcześniej myślał nad tematyką sztuki, możliwe, że pewne fragmenty były gotowe zanim na dobre przystąpił do pracy. Według Zdzisława Skwarczyńskiego, literaturoznawcy:
W momencie podejmowania tak trudnego zadania, jak komedia na tematy aktualne, doświadczenie pisarskie Niemcewicza było stosunkowo niewielkie, znacznie większa była jego kultura literacka i znajomość wielu środowisk, przez jakie wiódł go los w ciągu ponad trzydziestoletniego żywota. [cyt.za: J. U. Niemcewicz, Powrót posła, oprac. i wstępem opatrz. Z. Skwarczyński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1983, s. IV.]
Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.