Akt I liczy dziewięć scen. Czytelnik poznaje bohaterów komedii. Główną dominantą tej części jest charakterystyka dwóch stronnictw politycznych: patriotycznego (reprezentowanego przez rodzinę Podkomorzego) oraz staroszlacheckiego (reprezentowanego przez Starostę Gadulskiego).
Akt II także został podzielony na dziewięć scen. Wydarzenia oscylują między innymi wokół nieszczęśliwej miłości Teresy i Walerego oraz niecnym intrygom zapatrzonego w siebie Szarmanckiego.
Akt III ma siedem scen. W ostatniej części utworu dochodzi do wyjaśnienia intryg z poprzednich aktów i rozwiązania konfliktów. Starosta ostatecznie zgadza się na ślub córki z synem Podkomorzego. Jakub i Agatka zyskują wolność i szykują się do ślubu. Przedstawiona historia kończy się szczęśliwie dla bohaterów.
Biorąc pod uwagę ramy konstrukcyjne, Powrót posła realizuje bezpośrednio schemat Bohomolcowy (Franciszek Bohomolec, 1720-1784, twórca Komedii Konwiktowych). Miejscem akcji jest prowincja. Pojawiają się typowe dla Bohomolca postaci: uparty szlachcic, modniś, sprytny służący. Akcja skupiona jest na historii pary kochanków, których szczęściu na drodze stoi uparty szlachcic. Utwór ma charakter satyryczny i dydaktyczny.
Mimo nawiązań do komedii Bohomolca, Niemcewicz wprowadził do swojego utworu kilka znaczących zmian. U Bohomolca pozytywną postacią zazwyczaj był cudzoziemiec. W Powrocie posła krytykowany jest Szarmancki, bywający w Anglii oraz Francji, hołdujący najnowszej modzie fircyk. To polski młodzieniec, poseł na sejm, Walery jest przedstawiony pozytywnie. Podobnie do Szarmanckiego została sportretowana Starościna, żona modna. Dużo mniejsze znaczenie mają u Niemcewicza służący.
Trzeba zauważyć, że zarówno u Bohomolca, jak i Niemcewicza: (…) bohaterowie pozytywni są schematyczni i bezbarwni, podczas gdy prawdziwie udane kreacje teatralne tworzą zarysowane satyrycznie sylwetki: Starosty, Starościny i Szarmanckiego. [cyt. za: Cz. Hernas, Oświecenie, PWN, Warszawa 1972, s. 376.]
W Powrocie posła została zachowana zasada trzech jedności: miejsca, czasu, akcji. Trzeba jednak przyznać, że akcja wypełniana jest przede wszystkim przez dialogi postaci (dotyczące m.in. kwestii politycznych). Wypowiedzi bohaterów są długie, co nie sprzyja dynamizacji akcji.
Sztuka jest rymowana. Zaobserwować można zgodność układu rymowego i syntaktycznego.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.