Utwór Jarosława Iwaszkiewicza „Do prawnuczki” przedstawia pożegnanie poety z rodziną. Autor kieruje swoje słowa do dziewczynki, opisując świat oraz przygotowując ją na swoje odejście.
Wiersz został opublikowany w tomiku „Muzyka wieczorem” w 1980 roku. Zawarte w nim utwory miały charakter poetyckiego testamentu, ponieważ w tym samym roku Iwaszkiewicz zmarł. Starał się więc dokonać rozliczenia ze swoim życiem i twórczością.
Wiersz „Do prawnuczki”, jak wskazuje tytuł, został poświęcony prawnuczce poety - Ludwice Włodek („świat będzie zawsze piękny, Ludko”), która była wówczas czteroletnią dziewczynką. Ludwika Włodek została publicystką, dziennikarką i socjolożką. Jej książka, zatytułowana „Pra. O rodzinie Iwaszkiewiczów” była nominowana m. in. do Nagrody Historycznej Polityki 2013 w kategorii „Pamiętniki, relacje, wspomnienia”.
Utwór ma budowę regularną, składa się z dwóch czterowersowych strof. Został napisany trzynastozgłoskowcem. Nie pojawiają się rymy.
Wiersz należy do liryki inwokacyjnej, podmiot liryczny kieruje swoją wypowiedź do prawnuczki, do której zwraca się zdrobnieniem Ludka. Zastosowano więc apostrofy („nie myśl o tym”, „świat będzie zawsze piękny, Ludko”). Osobę mówiącą, ze względu na wątki biograficzne, można utożsamiać z poetą.
Warstwa stylistyczna wiersza jest dosyć rozbudowana. Pojawiają się metafory („ten kwiat, co leci w górze i wieje skrzydłami, to motyl”), zdrobnienia („chmurki”) oraz powtórzenia („to jasne, to ciemne”, „co rano wstaje, co wieczór zapada”). Zastosowano również przerzutnie.
Podmiot liryczny zwraca się do swojej prawnuczki. Można domyślić się, że dziewczynka jest małym dzieckiem, które dopiero poznaje świat. Nie zna niektórych słów, nie rozumie praw, rządzących naturą. Osoba mówiąca jest już człowiekiem w podeszłym wieku, prawdopodobnie przeczuwa, że nieuchronnie zbliża się śmierć. Chce pokazać prawnuczce jak najwięcej świata, wytłumaczyć chociaż część zjawisk. Zdaje sobie sprawę, że nie będzie jej dane zostać świadkiem dorastania dziewczynki, dlatego próbuje wykorzystać, jak najlepiej czas, który pozostał.
Podmiot liryczny przedstawia świat w sielankowy, poetycki sposób. Motyl zostaje porównany do kwiatu, który potrafi latać. Ludka nie zna jeszcze nazwy tego zwierzęcia, dopiero odkrywa otaczającą ją rzeczywistość, wciąż poznaje nowe słowa. Być może jest już zbyt chłodno, aby latały motyle. Osoba mówiąca nazywa więc samotnego owada „jedynakiem”.
Motyle żyją krótko, czasami zaledwie kilka godzin lub dni. Podmiot liryczny tłumaczy dziewczynce, że owada niedługo może już nie być. Na prostym przykładzie, próbuje jej pokazać, że wszystko przemija. Natura wciąż się zmienia, nie ma w niej nic stałego. Prawnuczka z czasem zrozumie, jak ulotne jest życie, nie tylko zwierzęcia, ale też człowieka. Osoba mówiąca uspokaja jednak dziewczynkę, zachęcając, aby o tym nie myślała. Wie, że Ludka jest jeszcze za mała, aby zrozumieć niektóre kwestie i nie chce jej martwić.
Osoba mówiąca opowiada prawnuczce o odwiecznym cyklu dnia i nocy. Słońce każdego ranka wschodzi, aby wieczorem zajść. Wszystko ma swój początek i koniec. Zmienia się pogoda, chmury czasem są jasne, a czasem ciemne, niosąc deszcz lub burzę. Przyroda zapewnia ludzkiemu życiu harmonię, cykl dnia i nocy wyznacza, kiedy należy wstać i udać się na spoczynek.
Świat przedstawiony w utworze jest bezpieczny i uporządkowany. Podmiot liryczny stara się zaszczepić w prawnuczce spostrzegawczość i wrażliwość na piękno natury. Nie chce martwić dziewczynki, ale delikatnie przygotowuje ją na swoją śmierć. Wie, że jest już osobą w podeszłym wieku, kończy swoje życie, podczas gdy Ludka dopiero je zaczyna. Przekonuje dziewczynkę, że świat jest piękny, ma nadzieję, że będzie potrafiła to dostrzec. Zaznacza też, że pozostanie wspaniały, również gdy jego zabraknie. Podmiot liryczny nie jest egoistą, skupionym wyłącznie na sobie. Zdaje sobie sprawę, że świat bez niego nie przestanie istnieć, a nawet będzie tak samo piękny. Wie, że przemijanie jest wpisane w ludzkie życie, dlatego przyjmuje nadchodzącą śmierć ze spokojem.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.