Jednym z najbardziej znaczących osiągnięć starożytnych Greków w dziedzinie kultury, była tragedia antyczna. Co prawda wiele wskazuje na to, że nie byli bezpośrednimi twórcami samej idei, mogli ją podpatrzeć u Egipcjan, niemniej bez nich nie byłoby współczesnego rozumienia tej formy. Dramat antyczny wywodził się z kultu boga Dionizosa, dokładnie zaś "ucywilizowanych" misteriów Traków o charakterze orgiastycznym. Z czasem wykształciły się dwie formy takiego widowiska: komedia i tragedia. Z tragedią nierozerwalnie wiąże się motyw konfliktu tragicznego.
Spis treści
Istotą greckiej tragedii było zawarcie w niej konfliktu tragicznego. Objawiał się on postawieniem bohatera wobec dwóch przeciwstawnych sobie racji, zawsze równorzędnych wobec siebie. Prowadziło to do niemożliwego konfliktu, w którym los bohatera okazywał się z góry tragiczny. Wiązało się to blisko z ideą fatum. Rozumieć ją należy jako nadrzędną siłę przeznaczenia, dotykającą zarówno bogów, jak i ludzi. Nie było przed nią ucieczki, los bohatera był przez nią kierowany aż do samego tragicznego końca. Ten tragiczny koniec wynikać mógł z trzech powodów:
Z konfliktem tragicznym związana jest również koncepcja katharsis. Była ona ostatecznym celem samego dramatu, sposobem oddziaływania sztuki na ludzi. W starożytności istniały dwie koncepcje katharsis. Platon rozumiał ją jako pogłębienie własnych uczuć poprzez ich obserwację na scenie i późniejszą kontemplację. Tak rozumiane, katharsis prowadziło do uszlachetnienia duszy. Jego uczeń, Arystoteles, widział to zjawisko wręcz przeciwnie. Definiował je jako oczyszczenie ducha z nagromadzonych emocji i napięć poprzez obserwację mimesis uczuć na scenie. Prowadzić do tego miało wywołanie litości i trwogi w widzu, dlatego też dramat musiał mieć formę odpowiednio podniosłą.
Koncepcja konfliktu tragicznego przetrwała epokę starożytną, będąc wielokrotnie wykorzystywaną nawet dzisiaj. Jej znacznie uległo jednak niewielkiej zmianie, nie ma już bowiem na celu tak quasi - religijnego efektu.
Antygona jest sztandarowym przykładem konfliktu tragicznego. Przybiera on tutaj formę przeciwstawienia praw boskich i naturalnych, prawom ludzkim i majestatowi króla. Antygona oraz Kreon stają się tutaj orędownikami obu tych stron, przy czym każde ma nieco racji w swoim rozumowaniu. Antygona broni boskiej moralności, Kreon zaś porządku społecznego oraz sprawiedliwego rozróżnienia zbrodniarza od bohatera. Kreon jednak wyraźnie przekracza swoją dumą umiar, chcąc również karać ludzi nawet po śmierci. Jest to typowy motyw Hybris. Ostatecznie decyzja obojga doprowadza do śmierci Antygony, a następnie bliskich króla. Co istotne, Kreon ostatecznie ułaskawia dziewczynę, robi to jednak zbyt późno. Ukazuje to, że konflikt tragiczny między ich ideami nie mógł zakończyć się inaczej, a zbytnia duma sprowadziła na Kreona nieszczęście.
Dzieło Szekspira obrazuje historię syna zamordowanego króla Danii i jego dążenie do zemsty. Młody Hamlet to idealista, osoba praworządna, kierująca się rozsądkiem. Gdy jednak objawia się mu duch ojca i wyjawia prawdę o śmierci z rąk brata, książę staje naprzeciwko straszliwego wyboru. Z jednej strony ciąży na nim powinność dokonania zemsty, wywarcia sprawiedliwości na mordercach króla. Z drugiej jednak strony sam stanie się wtedy mordercą własnego stryja, będzie również musiał skrzywdzić własną matkę. W toku opowieści w Hamlecie dokonuje się przemiana, z praworządnego młodzieńca przeistacza się w odosobnioną mordować przyjaciół z zimną krwią, jeżeli tylko uzna ich za zdrajców. Zabija również niewinnego Poloniusza, przez co ściąga na siebie gniew jego syna. Ostatecznie zmuszony jest do pojedynku, w wyniku którego ginie on, jego stryj, matka, syn Poloniusza. Konflikt tragiczny polega w Hamlecie na wyborze między sprawiedliwością a wiążącą się z nią zbrodnią. Mszcząc ojca, książę sam musi dokonać zbrodni, której wcześniej dokonał jego stryj na ojcu. Z tego konfliktu nie ma dobrego wyjścia, zaś czyny Hamleta ostatecznie doprowadzają do tragicznego finału.
Historia Konrada Wallenroda również wiąże się z konfliktem tragicznym, będąc przy tym archetypowym przykładem dla bohatera wallenrodycznego. Tytułowy bohater zmuszony jest bowiem do wyboru między działaniem dla dobra ojczyzny w sposób nieuczciwy a własnym honorem. Szczególnie dotyka go to z powodu wrodzonej uczciwości i szlachetności. Konflikt ten kończy się dla samego bohatera tragicznie, traci nie tylko życie, ale również rujnuje życie ukochanej kobiecie. Z konfliktu idei, w który zaplątany jest Konrad Wallenrod, nie byłoby dobrego wyjścia tak jak w wypadku bohaterów antycznych. Gdyby bowiem odpuścił, Litwa cierpiałaby pod jarzmem Krzyżaków gorsze męki. Gdy zaś dokonuje swego dzieła, z życiem traci również cząstkę swojego honoru.