Niektóre zjawiska literackie zapoczątkowane zostały za sprawą wzoru bohatera, który odzwierciedlał w pełni cechy inspirujące pozostałych artystów. W wielu epokach literackich odnaleźć można wzory osobowościowe, które stały się przyczyną powstawania kolejnych, czerpiących z ich treści, dzieł. Do tego rodzaju zjawisk literackich należy faustyzm.
Spis treści
Faustyzm to motyw odnoszący się bezpośrednio do dzieła Johanna Wolfganga Goethego pt. Faust. Bohaterem utworu jest doktor Faust. Jest on osobą wybitną, która za sprawą zakładu Mefistofelesa z Bogiem posiadła możliwość zaznania pełni szczęścia pod warunkiem, że jej dusza trafi po śmierci do rąk Szatana. Faust to postać, która jest idealistą, chce dotrzeć do prawdy i poznać zagadkę ludzkiego życia. Z tego powodu decyduje się na zawarcie paktu z diabłem w zamian za wieczną młodość i wiedzę.
Bohaterem faustowskim określić można tę postać literacką, która pragnie wiedzy, nie waha się poszukiwać prawdy oraz przede wszystkim buntuje się przeciw regułom społeczeństwa, w którym żyje i nie godzi się na przeciwności, które obecne są w jego kulturze. Chcąc dotrzeć do swoich celów bohater faustyczny nie waha się przed zawarciem paktu z diabłem czy negacją postaci oraz roli Boga w świecie. Najważniejsze dla tego typu bohatera są jego ambicje. Egzystencja bohatera faustycznego jest pełna cierpień – z jednej strony towarzyszy mu ogromna samotność i niezrozumienie, z drugiej jednak strony sam dąży do indywidualności za wszelką cenę. Te elementy jego cech charakteru wiążą się z konfliktem wewnętrznym, który może prowadzić bohatera faustycznego do klęski.
Inspiracją do stworzenia postaci Fausta była postać autentyczna. Johann Georg Faust był średniowiecznym alchemikiem oraz lekarzem. Według podań parał się on czarną magią oraz posiadał moce spirytystyczne (między innymi wywołał ducha Heleny Trojańskiej). W swojej społeczności Faust uznawany był za osobę dziwną i niebezpieczną – oskarżano go o kontakty z diabłem. Alchemik nie oddalał tych oskarżeń. Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach. Był twórcą traktatu „Zmuszenie piekła”.
Postać doktora Fausta inspirowała zarówno pisarzy, jak i malarzy oraz muzyków. Zainteresowanie to spowodowało, że w kulturze europejskiej zachowało się wiele wariantów postaci Fausta oraz szatańskiej ingerencji w świat ludzi. Do najpopularniejszych z dzieł należą bez wątpienia:
Inspiracje tajemniczą postacią doktora Fausta odnaleźć można również w literaturze polskiej, szczególnie epoki romantyzmu. Po motyw faustyczny sięgali twórcy tacy jak Adam Mickiewicz oraz Juliusz Słowacki. Obecność bohatera faustycznego można wskazać w utworach:
Wykreowana przez Goethego postać doktora Fausta zdobyła popularność przede wszystkim dlatego, że porusza uniwersalne problemy związane z egzystencją człowieka. Niemożność poznania prawdy rządzącej światem i celowości losów człowieka w faustowskich dylematach nie zostaje rozwiązana. Tym samym człowiek nie jest w stanie poznać tajemnicy życia i śmierci. Bohaterowie faustyczni muszą mierzyć się ze swoimi ambicjami i chęcią poznania, by po czasie zorientować się, że wszystkie ich starania są daremne. Faust to literacka postać tragiczna. Motyw faustowski w literaturze można określić jako wieczne dążenie człowieka do przekroczenia ram jego własnej egzystencji, a więc zgromadzenie całej wiedzy, zrealizowanie wszystkich marzeń oraz poznanie tajemnicy nieśmiertelności. Postać Doktora Fausta wyraża więc szereg uniwersalnych ludzkich pragnień. Liczne utwory inspirowane fabułą historii J. W. Goethego stanowią obszerną kategorię w sztuce. Odnaleźć można je nie tylko w literaturze, ale również w muzyce (operach a później musicalach) i w kulturze popularnej. Człowiek uwikłany w tajemnice życia i śmierci należy do jednego z najpopularniejszych tematów sztuki.