Wiersz Kazimiery Iłłakowiczówny Opowieść małżonki świętego Aleksego ukazuje znaną historię w nowym świetle: poetka nawiązuje do legendy o św. Aleksym, ale w przeciwieństwie do oryginału, nie skupia się na postaci świętego, ale jego żony. Autorka na nowo interpretuje świętość, ponieważ asceza w imię wiary niejednokrotnie wiązała się z cierpieniem bliskich, jak miało to miejsce w przypadku żony św. Aleksego.
W utworze mamy do czynienia z liryką roli, podmiotem lirycznym jest Famijana, żona św. Aleksego. Poetka wczuwa się w jej sytuację, wypowiada się w jej imieniu, próbuje domyślić się, jak mogła czuć się porzucona przez ascetę kobieta.
Wiersz ma regularną budowę, składa się z dwudziestu czterowersowych strof. Większość wersów liczy po dwadzieścia sylab. Regularny rytm nadają epifory, na końcu każdej strofy pojawia się apostrofa, czyli zwrot do św. Aleksego (o Aleksy).
Legenda o św. Aleksym została zapisana w XV wieku, dlatego wiersz jest stylizowany na literaturę średniowieczną. Pojawiają się liczne archaizmy (na wezgłowiu mym pozostał pas, tysiączne miałeś dla mnie lica, Kto zacz, kto oddał Bogu w tym domu czystą swą duszę?).
Wiersz jest emocjonalny, przedstawia życie porzuconej kobiety, pojawiają się też wykrzyknienia i powtórzenia (o Boże!, o Aleksy, Aleksy, Aleksy!). Utwór staje się plastyczny także dzięki licznym wyliczeniom (młoda, piękna, pachnąca – potem zimna, twarda, z zeschłą, pomarszczoną skórą, stopy bose, sakwy, kij i włosiennica, i mrowie robactwa, i dokoła twarze plugawe żebraków). Obecne są też porównania (chwytałam się nadziei jak odlatujących ptaków, włóczęga obmierzły jak glista, coś się tłukło po powietrzu jak orzeł), personifikacje (wszystkie ulice poczęły iść jak nagle zbudzone rzeki) i epitety (twarze plugawe żebraków, komorze zimnej, zdumione powieki).
Tematyka wiersza w dużej mierze pokrywa się z zainteresowaniami poetki: Iłłakowiczówna popierała ruchy feministyczne, a jednocześnie była głęboko wierząca. W wierszu z jednej strony nawiązuje więc do średniowiecznej legendy o żywocie św. Aleksego, a z drugiej: podchodzi do niej inaczej, ponieważ skupia się na doświadczeniach żony świętego. W XV-wiecznym tekście legendy o żonie, Famijanie, pojawia się zaledwie wzmianka. W wierszu Iłlakówiczówny to ona dostaje prawo głosu, jest osobą mówiącą.
Utwór jest nowym spojrzeniem na gloryfikowaną w średniowieczu ascezę. Wiersz nie wychwala postępowania św. Aleksego, nie jest hymnem pochwalnym na część poświęceń, na które się zdecydował. Wręcz przeciwnie, autorka zdaje się współczuć żonie świętego, która została porzucona i spędziła całe życie na czekaniu. Jej mąż osiągnął świętość – Famijanie cierpienie nie przyniosło żadnych zaszczytów, została zapomniana i nikt nie docenił jej poświęcenia.
Wiersz ukazuje kolejne etapy życia Famijany. Wydawało się, że los kobiety powinien być szczęśliwy: była młoda, piękna, pochodziła z królewskiej rodziny, wydano ją za dobrze urodzonego Aleksego. Jej mąż opuścił ją jednak w noc poślubną – nie czuł się powołany do życia w małżeństwie, ale ascezy, umartwiania się w imię wiary, aby przybliżyć się do zbawienia i świętości.
Legenda o św. Aleksym skupia się na losach świętego, który został świętym, dzięki wyrzeczeniu się wszelkich dóbr i prowadzeniu żebraczego trybu życia. Prawie nikt nie pamiętał jednak o żonie Aleksego, która została skazana na samotność i odrzucenie. Całe życie minęło jej na czekaniu i nadziei, że uda jej się odnaleźć męża i doświadczyć rodzinnego szczęścia. Niestety nie było jej to dane, ponieważ znalazła Aleksego dopiero po jego śmierci. Utwór przedstawia życie samotnej, nieszczęśliwej kobiety. Osoba mówiąca wyraża żal za minioną młodością, jej piękno, najlepsze lata życia minęły na oczekiwaniu. Podmiot liryczny przedstawia swoją desperację: w poszukiwaniu nadziei, kobieta chwytała się każdej szansy, od modlitwy do Boga po odwiedziny u wróżbitów.
Ponowne spotkanie Famijany z mężem było dalekie od szczęśliwego. Nie wiedziała nawet, że Aleksy wrócił w swoje rodzinne strony, ukrywając swoją tożsamość pod postacią żebraka. Mężczyzna zachorował i umarł, a jego śmierci towarzyszyły niezwykłe zdarzenia: na miejscu pojawili się nawet papież i cesarz. Nikt jednak nie był w stanie wyjąć listu z dłoni zmarłego. Famijana rozpoznała w żebraku swojego męża, tylko ona mogła wziąć do ręki napisaną przez niego wiadomość. Gdy kobieta odnalazła Aleksego, było już za późno, mężczyzna zmarł. On jednak został świętym, a Famijanie zostało wyłącznie cierpienie i ciężkie serce.
Wiersz przedstawia żywoty średniowiecznych ascetów w nowym, krytycznym świetle. Śledząc losy Famijany, nie sposób nie zauważyć, że poświęcenie się Bogu wymagało pewnego rodzaju egoizmu: Aleksy skazał na ascezę nie tylko siebie, ale też swoją żonę, która spędziła całe życie na oczekiwaniu, samotności i nieudanych poszukiwaniach męża.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.