Na czym polega awangardowość prozy Brunona Schulza?

Autor Bruno Schulz
Autorką opracowania jest: Adrianna Strużyńska.

Zbiór opowiadań Brunona Schulza Sklepy cynamonowe doskonale wpisuje się w założenia literatury awangardowej. Utwór ukazał się w latach 30. XX wieku, czyli czasie tzw. drugiej awangardy. Nie tylko czas publikacji świadczy jednak o fakcie, że mamy do czynienia z prozą awangardową.

Jedną z charakterystycznych cech awangardy jest odrzucenie realizmu. Opowiadania są utrzymane w konwencji onirycznej, wydarzenia rozgrywają się na granicy jawy i snu. Nie mamy tutaj do czynienia ze wspomnieniami z czasów dzieciństwa w tradycyjnym tego słowa znaczeniu: narrator nie wspomina konkretnych zdarzeń, ale raczej swoje emocje, uczucia, wyobrażenia, konkretne zapachy i inne bodźce odbierane zmysłami. Czytelnik dostaje możliwość samodzielnej interpretacji, opowiadania mają ukryte znaczenia, nie są wyłącznie wspomnieniami narratora, ale też rozważaniami na temat kondycji ludzkiej, relacji rodzinnych, rozwijającego się konsumpcjonizmu. W Sklepach cynamonowych całkowicie porzucone zostają zasady realizmu: ojciec prawdopodobnie zmienia się w karakona, koń kurczy się do rozmiarów zabawkowego konika.

W utworze nie ma zasad logiki ani ciągów przyczynowo-skutkowych. Kolejne opowiadania przypominają raczej zbiór przypadkowych skojarzeń, zdarzeń umieszczonych w nieokreślonym miejscu na osi czasu. Twórcy awangardowi zerwali z tradycyjnymi zasadami realizmu. Miejsce akcji nie jest dokładnie określone, wiemy tylko, że jest to małe miasteczko. Nie znamy też czasu akcji, a zdarzenia nie są opowiadane w porządku chronologicznym: w opowiadaniu Karakony narrator wypowiada się jako dorosły mężczyzna, który dawno stracił ojca, a w ostatnim opowiadaniu Noc wielkiego sezonu, ponownie mamy do czynienia z Jakubem, na tyle zdrowym, aby wykonywać pracę kupca.

Awangarda ma różne oblicza: od fascynacji technologią i postępem oraz zaangażowania w tworzenie nowego ładu, po katastroficznie wizje kończącej się cywilizacji. Opowiadania Schulza wpisują się w ten drugi nurt, ponieważ znajdujemy tutaj liczne nawiązania do degradacji człowieka oraz upadku kultury. Jakub deklaruje, że ma moc demiurga, istoty stwarzającej świat. Chce od nowa powołać do życia człowieka, tym razem jednak nie na obraz Boga, ale po prostu manekina. Pokazuje to, jakiej degradacji uległ człowiek, podobny do pozbawionego emocji manekina, trwającego w sztucznej pozie, w jakiej go ustawiono. Opowiadania skłaniają więc do pesymistycznych rozmyślań na temat braku samodzielnego myślenia, schematyczności i konformizmu wielu ludzi.

W swoich opowiadaniach Schulz ukazuje świat dzieciństwa, który nieuchronnie odszedł do przeszłości i pozostaje żywy tylko w jego wspomnieniach, stąd nie obowiązują tutaj zasady realizmu i ograniczenia związane z prawdziwym światem. Nawet świat w formie zapamiętanej przez narratora nosi jednak znamiona destrukcji. Tandetny kapitalizm i zepsucie moralne zaczynają pojawiać się w miasteczku, czego doskonałym przykładem jest ulica Krokodyla. Widać kontrast między handlem w wykonaniu Jakuba, któremu aż żal jest sprzedawać doskonałe materiały, a produktami tworzonymi na ilość.

Charakterystyczną cechą awangardy jest również intertekstualność, czyli powiązania między różnymi tekstami. Schulz nawiązuje do Biblii, a konkretnie do Księgi Rodzaju, w której opisano dzieło stworzenia. Dokonuje go jednak na nowo, co oddaje ideę powstawania nowej rzeczywistości i rozpadu tej, którą narrator zapamiętał z czasów dzieciństwa.


Przeczytaj także: Na czym polega wizyjność prozy Brunona Schulza?

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.