Bruno Jasieński, Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), 1921
Wiersz Bruno Jasieńskiego „But w butonierce” ukazał się w debiutanckim tomiku poety o tym samym tytule w 1921 roku. Jest to jeden z najbardziej znanych polskich utworów futurystycznych. Nosi on cechy poezji lingwistycznej, ma formę wyrafinowanego poetyckiego żartu.
Spis treści
Bruno Jasieński jest czołowym twórcą polskiego futuryzmu. Cechy tego nurtu są widoczne w utworze „But w butonierce”. Wiersz jest prowokacją, ma na celu zszokowanie czytelnika. Futuryści odchodzili od klasycznych form i tematyki poezji, łamali wszelkie tradycje. Charakterystyczne są również eksperymenty językowe, stawianie na pierwszym miejscu brzmienia słów, a nie znaczenia tekstu. W utworach pojawiają się elementy nowoczesnej cywilizacji, takie jak zapożyczenia z języka angielskiego czy wynalazki, na przykład jeden z ulubionych motywów Jasieńskiego - samochód.
Niezwykłość wiersza wynika z jego treści, budowa wpisuje się w klasyczne kanony. Utwór składa się z sześciu czterowersowych strof. Wersy mają na przemian czternaście i trzynaście zgłosek. Pojawiają się również rymy przemienne w układzie abab. Jedna para rymów w strofie jest żeńska, a druga - męska.
Utwór należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („zmarnowałem”, „idę”, „mijam”, „kłaniam się”, „bo mnie niesie”, „pojechała mi bajka”, „jakoś mi nie żal”). Podmiotem lirycznym jest sam poeta, a raczej jego wyidealizowane wyobrażenie na swój temat. W utworze pojawia się nawet nazwisko autora („gdy nastał Jasieński”).
Środki stylistyczne zastosowane w utworze są charakterystyczne dla twórczości Jasieńskiego i epoki futuryzmu. Pojawiają się zapożyczenia z języka angielskiego i francuskiego, mimo że mają one polskie odpowiedniki („meeting” - spotkanie, „jour-fixe” - przyjęcie towarzyskie, „adieu” - pożegnanie). Utwór ma charakter językowego eksperymentu, poeta zastosował neologizmy i modyfikacje ortograficzne wskazane w manifeście („siebiepewny”, „parkocień”, „mojo”, „echopowiem”). Kluczowa fraza wiersza „but w butonierce” jest wyróżniona graficznie, przez zastosowanie wielkich liter. Tytuł ma formę paronomazji, jest zestawieniem słów o podobnym brzmieniu, ale całkowicie różnym znaczeniu. Noszenie buta w butonierce jest abstrakcyjnym pomysłem, niemożliwym do realizacji w rzeczywistości. Tego typu absurdy są charakterystyczne dla futurystów. Opis jest bardzo dynamiczny, głównie dzięki nagromadzeniu słów, oznaczających przemieszczanie się („idę młody”, „stawiam kroki milowe”, „nie zatrzymam się”, „mnie niesie coś wiecznie”, „chodźmy biegać”, „same nogi mnie niosą”). Głoski w wierszu są dobrane w taki sposób, że wymagają od czytelnika szybkiego czytania wersu. Pojawiają się również metafory („przeleciało gdzieś auto w białych kłębach benzyny”, „pojechała mi bajka poza góry doliny”, „rechoce się serce”). Poeta zastosował też porównania („zamaszyste, jak świat”).
Wiersz miał rozpocząć dominację futurystów i rozpocząć rewolucję w polskiej poezji. Absurd pojawiający się już w tytule, szokował czytelników, ukazywał wyższość brzmienia słów nad ich znaczeniem.
Sam utwór jest poetyckim żartem, nie posiada jednak cech satyry, prześmiewczej krytyki. Ma charakter optymistyczny, nie piętnuje zachowań społecznych, stanowi wyraz triumfu autora. Odpowiada to nastrojom panującym w Polsce po odzyskaniu niepodległości, gdy nie pojawiały się jeszcze katastroficzne wizje, związane z nadchodzącą II Wojną Światową.
Podmiot liryczny jest młodym geniuszem, świadomym swojej wielkości. Ma on moc odmieniania rzeczywistości, jest pełen energii i chęci działania. Wędruje przez świat i nie zamierza się zatrzymywać. Osoba mówiąca jest skupiona na przyszłości, nie ogląda się za siebie. Utwór wywoływał kontrowersje, ponieważ Jasieński przedstawił się w sposób narcystyczny, pełen samouwielbienia. W wypowiedzi podmiotu lirycznego brakuje samokrytyki i skromności.
Autor postawił się na równi z największymi poetami epoki Młodej Polski - Leopoldem Staffem i Kazimierzem Przerwą-Tetmajerem. Odważył się nawet stwierdzić, że od momentu, kiedy nadeszła jego era, zaczęli oni należeć już do przeszłości i stracili na znaczeniu. Podmiot liryczny uznaje ich nawet za zmarłych („bezpowrotnie umarli i Tetmajer i Staff”). Charakterystyczne dla futurystów jest odcinanie się od tradycji, odrzucanie przyjętych norm. Jasieński nie krytykuje swoich poprzedników, w wierszu nie pojawiają się żadne zarzuty w ich stronę.
Podmiot liryczny próbuje udowodnić, że poezja futurystyczna zasługuje na podziw i wyprzedza wszystkie inne formy sztuki. Nie stosuje w tym celu twardych argumentów, a jedynie ukazuje swój geniusz i nieograniczone możliwości, pojawiające się, gdy twórcy odważą się łamać przestrzegane od lat reguły. Utwór jest próbą zakończenia epoki młodopolskiego dekadentyzmu i pesymizmu. Nastały czasy nowoczesnej, optymistycznej poezji, która całkowicie zmieni oblicze polskiej literatury.
W utworze widoczna jest futurystyczna pochwała postępu technologicznego, intelektualnego i kulturowego. Podmiot liryczny wciąż zmierza do przodu, podobnie jak świat, który bez przerwy się rozwija. W utworze pojawia się samochód, często występujący w twórczości Jasieńskiego. Ten motyw wpisuje się w fascynację ruchem. W utworze poeta nagromadził czasowniki związane z dynamiką, ciągłym marszem.
Podmiot liryczny bez przerwy się przemieszcza i obserwuje rozgrywające się dookoła wydarzenia. W jego otoczeniu również wciąż zachodzą zmiany, dynamiczna jest nie tylko wędrówka poety, ale też zachowanie spotykanych ludzi. Jego obserwacje tak szybko się zmieniają, że scenki poboczne zlewają się ze sobą. Podmiot liryczny mija stracha na wróble, dyskutujące młode dziewczyny, po czym nagle wyprzedza go pędzące auto. Poeta nie zatrzymuje się nawet na chwilę, aby lepiej się przyjrzeć, zastanowić gdzie zmierza, odpocząć. Jego marsz nie może zostać przerwany, tak jak nigdy nie zatrzymuje się otaczający go świat.
Wiersz stanowi manifest programowy futuryzmu. Wszystkie działania podmiotu lirycznego są ukierunkowane na przyszłość. Wiersz wyraża kontrast między przeszłością, pełną nastrojów schyłkowych i poczucia beznadziei a teraźniejszością, skierowaną na postęp. Młode pokolenie ma energię do działania, chce odmienić rzeczywistość przez swoją sztukę. Podmiot liryczny pewnie kroczy w przyszłość, stawia „kroki milowe”, nie przejmuje się tymi, którzy za nim nie nadążą, ponieważ zadaniem człowieka jest ciągły rozwój i dążenie do postępu.
Utwór ma charakter prowokacji, odrzuca młodopolskie ideały, uznawane wciąż przez wielu ludzi za niepodważalne i zasługujące na bezwarunkowy szacunek. Osoba mówiąca ma nonszalancką postawę, łamie konwencje, nosi but w butonierce. Obuwie jest wytworem cywilizacji, do której należy podmiot liryczny. Noszenie butów jest symbolem konwencjonalnego, przeciętnego życia. Poeta ma moc kwestionowania rzeczywistości, może łamać wszelkie reguły, sprzeciwia się systemowi. Nikt nie ma prawa zabronić mu noszenia buta w butonierce. Utwór nakłania czytelnika do porzucenia konformizmu, poszukiwania nowych form ekspresji, które doprowadzą do rozwoju sztuki.
Aktualizacja: 2024-06-26 18:40:54.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.