Niektóre kierunki literackie swój początek mają w innych sztukach. Taka sytuacja miała miejsce w przypadku impresjonizmu. Nazwa nurtu nawiązuje do tytułu obrazu „Impresja – wschód słońca” Claude’a Moneta, francuskiego malarza XIX wieku.
Impresjonizm literacki – definicjaCechy impresjonizmu literackiegoSynestezja w impresjonizmieLiteratura impresjonistyczna – EuropaImpresjonizm w Polsce
Impresjonizm literacki – definicja
Impresjonizm literacki powstał za sprawą inspiracji twórczością malarzy. W odniesieniu do literatury termin ten pojawił się w artykule „Ferdinanda Brunetiere” pt. „Impresjonizm w powieści”. Fascynacja pisarzy wynikała przede wszystkim z potrzeby wyrażania emocji i obrazów literackich w formie opisu ulotnych chwil. W impresjonizmie dużą rolę odgrywało subiektywne odczucie. Wzorem malarzy impresjoniści tworzyli dzieła skupiające się na odwzorowywaniu świata nie takim, jaki jest w rzeczywistości, a takim, jak w danym momencie odbiera go artysta.
Cechy impresjonizmu literackiego
Główną ideą impresjonizmu jest założenie, że rzeczywistości nigdy nie poznaje się jednorako – każda interpretacja świata przedstawiona przez twórcę jest zawsze indywidualną i subiektywną wizją artysty. Podstawowym założeniem stała się więc chęć zatrzymania chwili i uwiecznienia jej w utworze.
Liryka impresjonistyczna charakteryzuje się próbami wyjątkowo plastycznego oddania psychiki podmiotu lirycznego. W wierszach impresjonistycznych dominuje nastrojowość, którą tworzą przede wszystkim emocje takie jak melancholia. Bardzo wielu impresjonistów, w celu oddania emocji bohaterów ich utworów, posługiwało się opisami krajobrazów. Za sprawą wykorzystywania tego zabiegu udawało im się oddawać wrażliwość bohaterów zanurzonych w otaczającym ich pejzażu.
Dużą rolę w impresjonizmie literackim odgrywała gra skojarzeń dotycząca odczuwanych przez podmiot liryczny emocji. Kompozycja prozatorskich utworów impresjonistycznych charakteryzowała się przede wszystkim luźną kompozycją. Bohaterowie literaccy wykreowani przez impresjonistów bardzo często oddawali znaczenie podświadomości w ich życiu. Autorzy literatury impresjonistycznej dużą wagę przywiązywali do wywołania w dziele efektu amorfizmu. Termin ten oznacza nie tylko poczucie odrealnienia, jakie może towarzyszyć czytelnikowi, ale również służy określeniu tych utworów, które nie posiadają wyraźnej ramy kompozycyjnej. Opowieść amorficzna jest opowieścią przejawiającą w swojej akcji swoiste cechy chaosu i niedomówienia. Była również – przede wszystkim – wolna od nawiązań do tradycji i klasycznej formy literackiej, a więc literaturą nowatorską.
Synestezja w impresjonizmie
W impresjonizmie bardzo ważną kategorią była synestezja. Termin ten odnosi się do połączenia równocześnie kilku doznań zmysłowych (np. muzycznych i wzrokowych lub wzrokowych i zapachowych). W literaturze impresjonistycznej częstym zabiegiem literackim było przypisywanie jednemu zmysłowi wrażeń, które można odbierać również zmysłem kolejnym. Synestezja w literaturze miała swoje miejsce szczególnie w epoce Młodej Polski.
Literatura impresjonistyczna – Europa
Impresjonizm, jako kierunek malarski, rozwinął się we Francji. Stopniowo przenikał również do innych dziedzin sztuki i tam rozwijał swoje cechy charakterystyczne. Do impresjonistycznych pisarzy europejskich zaliczyć należy przede wszystkim dwóch twórców:
- Paul Verlaine – twórca dzieła uznawanego za manifest literatury impresjonistycznej, które nosi tytuł „Sztuka poetycka”. W utworze odnaleźć można postulaty związane z poezją impresjonistyczną, takie jak zasada muzyczności, rytmiczności oraz odpowiedniego tempa. Verlaine przekonywał, że kierowanie się tymi wytycznymi pozwoli na to, że autor zostanie zapamiętany i doceniony. Umiejętność tworzenia wierszy impresjonistycznych miała zapewnić poecie nieśmiertelność. Verlaine przedstawił bardzo szczegółowe wytyczne związane z tworzeniem literatury w tym nurcie – odnosił się zarówno do wersyfikacji oraz opierania utworów o grę skojarzeń.
- Stephane Mallarme – francuski poeta, którego dzieła opierają się przede wszystkim na muzyczności. Autor postulował przede wszystkim tworzenie takiej poezji, w jakiej możliwe stałoby się nadawanie każdemu słowu odrębnego znaczenia. Mallarme, w swojej twórczości, bardzo chętnie stosował elipsy i opierał swoje wiersze o niedopowiedzenia. Zakładał, że takie tworzenie jest prawdziwym wyrazem sztuki – postulował poezję niejasną; uważał, że tylko taka jej forma może być w stanie pobudzić wrażliwość czytelnika. Do jego najpopularniejszych utworów, utrzymanych w duchu kierunku literackiego, należały m.in. „Dywagacje” oraz „Popołudnie fauna”.
Impresjonizm w Polsce
Impresjonizm w literaturze polskiej pojawił się w dwóch wariantach – poetyckim i prozatorskim. Autorzy młodopolscy, eksperymentując z formą, tworzyli dzieła, które oddawać miały zasady jednego lub kilku popularnych kierunków artystycznych. Do twórców impresjonistycznych zaliczyć można:
- Władysława Reymonta – autora, którego dzieła uwidaczniają jedną z głównych zasad impresjonizmu prozatorskiego, a więc brak zachowania kompozycji utworu. Jego najbardziej znanym utworem jest powieść „Chłopi”. Historia podzielona na etapy odpowiadające kolejnym porom roku, prócz bogatych, oryginalnych, opisów przyrody, zawiera również kreacje bohaterów, które w pełni oddają impresjonistyczne cechy, takie jak indywidualność czy wrażliwość na otaczający świat.
- Stefana Żeromskiego – Żeromski czerpał z wielu inspiracji artystycznych i potrafił przeplatać je w swoich dziełach. W powieści „Ludzie bezdomni” znajduje się bardzo wiele odniesień zarówno do idei impresjonistycznych, jak i do symbolizmu. W „Ludziach bezdomnych”, podobnie jak w „Chłopach” Żeromskiego, odnaleźć można nie tylko specyficzną kompozycję historii, ale również posługiwanie się przez autora pojęciem tajemnicy i niedomówień.
- Stanisława Wyspiańskiego – autora dramatu, którego fabuła oddaje zasadę odrealnienia, o którą dopominali się twórcy impresjonizmu. Utwór „Wesele” złożony jest nie tylko z, pojawiających się w historii i znaczących dla rozwoju fabuły, licznych symboli, ale przede wszystkim z onirycznej, bliskiej marzeniom sennym, akcji.
- Kazimierza Przerwę-Tetmajera – poetę, w którego tomach odnaleźć można przede wszystkim impresjonistyczne inspiracje przyrodą. W swoich dziełach Przerwa-Tetmajer poświecił dużo miejsca opisom krajobrazu Tatr (szczególnie w tomie „Melodia mgieł nocnych”).
W literaturze impresjonistycznej bardzo dużą rolę ogrywała natura. Poeci i pisarze, chcąc oddać w pełni specyfikę chwili i subiektywnego doznania, często posługiwali się w tym celu rozbudowanymi opisami przyrody. W utworach impresjonistycznych nie brakuje również pewnego rodzaju psychizacji przyrody, a więc prób uczynienia jej jednym z bohaterów akcji. Kompozycja nie odgrywała istotnego znaczenia – szczególnie w powieściach łatwo odnaleźć te fragmenty, które nie posiadają pomiędzy sobą związku przyczynowo-skutkowego. Za sprawą ideowo określonej konieczności wplatania w utwory tajemnic, niedomówień i nieokreśloności, dzieła impresjonistyczne zmierzały przede wszystkim do zaangażowania czytelnika we współodczuwanie emocji obecnych w utworze.
Czytaj dalej: Dekadentyzm - definicja, przykłady
Ostatnia aktualizacja: 2021-01-11 15:00:29
