Dwudziesty wiek przyniósł literaturze wiele nowatorskich kierunków artystycznych. Ich główne cechy zależały przede wszystkim od umiejscowienia podstawowych motywów, do których odnosili się artyści tworzący w danym nurcie. Kierunkiem literackim, który powstał w pierwszych dekadach XX wieku był ekspresjonizm.
Ekspresjonizm to kierunek literacki, którego główne założenia sformułowane zostały w 1910 roku w Niemczech. Uzyskał on bardzo dużą popularność na całym obszarze Europy. Nazwa kierunku pochodzi od łacińskiego słowa „expressio” – tłumaczyć można je jako „wyrażanie” lub „wyraz”. Podstawową ideą ekspresjonizmu było więc wyrażanie przeżyć wewnętrznych w formie literackiej.
Ekspresjonizm, jako kierunek literacki, powstał jako reakcja na kryzys społeczno-polityczny pierwszej wojny światowej i lat powojennych. Dużą rolę w kształtowaniu się prądu miało obecne wśród społeczeństwa poczucie przyśpieszenia technologicznego. Początki ekspresjonizmu sięgają czasopisma „Die Erde”, w którym formułowane były jego pierwsze założenia teoretyczne.
Twórcy literackiego ekspresjonizmu wyrażali przekonanie, że świat zbudowany jest na koncepcji dualistycznej (a więc ziemskiej i duchowej). W swoich utworach starali się uwidocznić więc obecność nieustannego konfliktu między światem materialnym a duchowością; w szerszym rozumieniu: pomiędzy dobrem i złem. Poezja ekspresjonistyczna miała być więc „krzykiem” lub „wezwaniem” duszy – sposobem na wyrażenie emocji usytuowanych wewnątrz człowieka.
Artyści ekspresjonistyczni zakładali, że struktura utworu oraz jego forma nie mają znaczenia. Istotą ich poezji miało być poszukiwanie „absolutu”, a więc wiecznej, wszechpotężnej siły kierującej światem. Aby w pełni ukazać konflikt świata materialnego i duchowego poeci ekspresjonistyczni chętnie stosowali rozmaite środki wyrazu artystycznego potęgujące przekaz utworu. Wśród nich można wyróżnić przede wszystkim hiperbole, a więc celowe pomniejszenie lub powiększenie znaczenia przedstawionego faktu lub wydarzenia, wykrzyknienia, kontrasty, czyli przemyślane zestawienia dwóch, różnych od siebie zjawisk lub zagadnień oraz groteskowe opisy.
Literatura ekspresjonistyczna chętnie sięgała po motywy znane z Biblii czy mitologii. Poetom zależało jak największej deformacji rzeczywistości – zabiegi te służyły przede wszystkim ukazaniu walki pomiędzy światem duchowym a materialnym. Najważniejszą wartością w poezji ekspresjonistycznej był subiektywizm, a wiec odczucia indywidualne. Ekspresjonizm ideowo odrzucał twierdzenia obiektywizujące, powszechne.
Jedną z cech charakterystycznych twórczości ekspresjonistów był dualizm. Motyw ten znany jest w literaturze od czasów średniowiecza i oznacza podział świata na dwie części – niebo oraz ziemię. Człowiek, jako istota ludzka, osadzony jest pomiędzy tymi dwiema rzeczywistościami, co stanowi główną przyczynę jego cierpienia. Pojęcie dualizmu wywodzi się z filozofii antycznej, znajduje swoje miejsce również w Biblii. Podział świata na dobro i zło oraz na świat materialny i duchowy jest jednym z najbardziej uniwersalnych podziałów obecnych w literaturze światowej. Ekspresjoniści, poszukując sposobu na wyrażenie wewnętrznego świata człowieka, wykorzystywali dualizm jako przyczynę targających bohaterami sprzeczności.
Ekspresjonizm pojawił się w Niemczech i na tych terenach rozwijał się najbardziej. Wśród najbardziej charakterystycznych twórców literatury ekspresjonizmu wyróżnić należy:
Ekspresjonizm w Polsce zaczął rozwijać się w momencie, w którym nie zostały jeszcze sformułowane jego założenia teoretyczne. Za rozkwit tego kierunku literackiego w sztuce polskiej uznać można koniec I wojny światowej. Do grona najpopularniejszych pisarzy ekspresjonizmu zaliczyć można:
Ekspresjoniści szukali sposobu na to, by wyrazić emocje wewnętrzne człowieka. Zgodnie z duchem epoki poszukiwali inspiracji w mistyce, ezoteryce oraz psychologicznym podłożu zachowań człowieka. Zdecydowanie odrzucali realizm, uznawali, że prawdziwą wartością artystyczną jest poszukiwanie odpowiedzi w nieznanych światach. Po upadku idei pozytywistycznych ekspresjonizm miał na celu zaradzenie kryzysowi duchowemu. Kryzys dotknął również tak uniwersalne pojęcia jak piękno, dobro oraz moralność. Artyści ekspresjonistyczni – oraz ich bohaterowie literaccy – to najczęściej osoby bardzo wrażliwe, stroniące od społeczeństwa i posługujące się w swojej sztuce hermetycznymi, przynależnymi do ich światopoglądu, motywami i odniesieniami. Dla ekspresjonistów poeta zajmował bardzo ważne miejsce – zgodnie z ideą kierunku artystycznego była to najczęściej postać dramatyczna, cierpiąca, o zdolnościach proroka i mistyka.