Ernest Hemingway - biografia, wiersze, twórczość

Ernest Miller Hemingway (1899-1961), amerykański prozaik i dziennikarz, laureat Nagrody Nobla, jest zaliczany do klasyków literatury Stanów Zjednoczonych. Stworzył między innymi powieści Pożegnanie z bronią, Komu bije dzwon oraz Słońce też wschodzi, a także opowiadania, m.in. Stary człowiek i morze oraz Śniegi Kilimandżaro.

Ernest Hemingway - biografia skrócona

Ernest Hemingway urodził się na przedmieściach Chicago, w dzielnicy Oak Park. Ojciec, Clarence Edmonds „Ed” Hemingway był lekarzem, zaś matka, Grace Ernestine Hall-Hemingway, śpiewaczką operową, nauczycielką muzyki i malarką.

Już jako czteroletnie dziecko, Ernest Hemingway wyruszał z ojcem na północ stanu Michigan, gdzie łowili ryby i polowali. Właśnie tam zrodziła się wrażliwość Pisarza na przyrodę, zamiłowanie do „męskich” sportów, związanych z łowiectwem i bronią oraz świadomość dramatycznej walki o przetrwanie, tak zwierzyny łownej jak i podążającego za nią myśliwego.

Skończywszy szkołę średnią, przez pół roku pracował jako reporter w ukazującej się w Kansas City gazecie „The Star”. Kilkakrotnie próbował zaciągnąć się do wojska. W roku 1918 Hemingway zgłosił się na ochotnika do jednostek Czerwonego Krzyża. Przybył do ostrzeliwanego przez niemiecką artylerię Paryża, następnie trafił na front we Włoszech. Tam został ranny w walkach z oddziałami Austro-Węgier. Po rekonwalescencji wrócił do USA i zaczął pracować jako korespondent gazety „Toronto Star”. Dzięki temu na początku lat 20. dołączył do paryskiej kolonii artystów – emigrantów z USA. W stolicy Francji ukazały się Three stories and Ten Poems a także In Our Time (1923, wydanie amerykańskie dwa lata później). Doświadczenia czasów I wojny światowej stały się podstawą fabuły Pożegnania z bronią.

W roku 1921 Hemingway został mężem Elizabeth Hadley Richardson. Mieszkali w Paryżu, jednak ze względu na romans Pisarza z Pauliną Pfeiffer, rozwiedli się już w roku 1926. W tym samym roku ukazała się oparta na osobistych doświadczeniach z Hiszpanii (zwłaszcza święto Sanfermines ze słynną gonitwą byków po ulicach Pampeluny czyli encierro) powieść Słońce też wschodzi. Dzięki niej Ernest Hemingway zyskał sławę na całym świecie. W roku 1927 Pisarz ożenił się ze swą dawną kochanką, Pauliną Pfeiffer. Małżeństwo rozpadło się po 13 latach; w roku 1940 para rozwiodła się. Również w roku 1940 Hemingway zawarł kolejny związek małżeński, tym razem z Marthą Gellhorn. Równolegle, do księgarń trafiła powieść Komu bije dzwon. Z nową żoną Pisarz rozstał się, gdy w Londynie poznał Mary Welsh. Jako korespondent wojenny brał udział w wyzwoleniu Paryża (19-25 sierpnia 1944) i odpieraniu niemieckiej ofensywy w Ardenach (16 grudnia 1944 – 25 stycznia 1945).

W latach 40. Hemingway zamieszkał na Kubie, gdzie żył aż do roku 1959. W tym czasie powstaje powieść Za rzeką, w cieniu drzew (1950, przekład polski w r. 1961) oraz Stary człowiek i morze (1952, w Polsce wydany już cztery lata później). W roku 1952 podczas safari przeżył dwa wypadki samolotowe. Rok później, za Starego człowieka i morze otrzymał Nagrodę Pulitzera. W roku 1954 został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Pisarz przez lata zmagał się z depresją. 2 lipca roku 1961 zastrzelił się ze sztucera myśliwskiego w swym domu w Ketchum.

Post mortem ukazały się m.in. wspomnienia z okresu pobytu w Paryżu (Ruchome święto z r. 1964, wydane w Polsce już dwa lata później), powieści Wyspy na Golfsztromie (1970, wydanie polskie w r. 1973), Rajski ogród (1986, przekład polski w r. 1989) oraz To co prawdziwe o świecie (1999, tłumaczenie na polski ukazało się rok później). Oprócz tego, opublikowano opowiadania (The Nick Adams Stories z r. 1972), reportaże i artykuły (np. Sygnowano: Ernest Hemingway z r. 1967, wyd. polskie w r. 1975) a także listy i poezje.

Autor Pożegnania z bronią stworzył własny, specyficzny typ bohatera literackiego. Jest to człowiek nieraz prymitywny i brutalny, lecz zawsze mężny, a przede wszystkim świadom swego tragicznego, pełnego irracjonalności losu. Stara się odnajdywać sens życia w walce z wrogiem i ze światem natury. Hemingway jest uważany za najważniejszego przedstawiciela „straconego pokolenia” (lost generation). Wypowiadał się w jego imieniu, w imieniu swoim i swych rówieśników – ludzi okaleczony zarówno wojną, jak i rozpadem dotychczasowych systemów i hierarchii wartości. By ocalić godność, jego bohaterowie budują własny, prywatny kodeks postępowania, który bazuje nie tylko na akceptacji pierwotnych, „prymitywnych” emocji i wizji życia jako nie mającego końca pojedynku, ale i dyscyplinie wewnętrznej i kulcie profesjonalizmu. Filozofia Ernesta Hemingwaya jest pesymistyczna, towarzyszy jej technika ukształtowana pod wpływem imagistów, Ezry Pounda i Gertrude Stein. Polega ona na operowaniu opisem i obrazem jako ekwiwalentami stanów emocjonalnych i intelektualnych. Zwraca uwagę również porozumiewanie się bohaterów równoważnikami zdań albo urywanymi frazami (staccato style). Swą koncepcję języka literackiego Hemingway zwięźle ujął w porównaniu do góry lodowej, której 7/8 znajduje się pod wodą. Podobnie, to, co pozostaje niedopowiedziane, z pozoru nieobecne, stanowi o doniosłości i wadze tego, co wyrażone i wypowiedziane. Trzeba zatem pamiętać, że prostota stylu Pisarza jest pozorna, a nawet złudna, gdyż zwięzłość jego języka czyni go podobnym do języka poetyckiego.

Już najwcześniejsze opowiadania Ernesta Hemingwaya zawierają liczne elementy i motywy tworzące styl późniejszych, dojrzałych powieści. Słońce też wschodzi z r. 1926 (wydanie polskie w r. 1958) to pesymistyczny i anarchiczny zarazem manifest tzw. straconego pokolenia (lost generation). Chodzi tu o pokolenie młodych literatów amerykańskich, przede wszystkim uczestników I wojny św., przeżywających załamanie moralne i ideowe, wyrażające się w atmosferze rezygnacji, tragizmu i desperackiego hedonizmu, przenikających ich utwory. Termin wprowadziła Gertrude Stein, jest on stosowany m.in. w odniesieniu do E. Hemingwaya (Słońce też wschodzi), J.R. Dos Passosa (Trzej żołnierze z Ameryki), F.S. Fitzgeralda (Po tej stronie raju) oraz E.E. Cummingsa (The Enormous Room).

Opublikowane w roku 1929 Pożegnanie z bronią (przekład polski już w r. 1931, nowe tłumaczenie ukazało się w r. 1962) można zwięźle scharakteryzować jako oparty na doświadczeniach z frontu we Włoszech, pacyfistyczny protest wymierzony w bezsens i okrucieństwo wojny. Oprócz tego, w latach 20. ukazał się również zbiór opowiadań Man Without Women (1927), a następnie Śmierć po południu (1932, przekład polski w r. 1971), Winner Take Nothing z r. 1933, zaś dwa lata później Zielone wzgórza Afryki  (tłumaczenie na polski w r. 1959). Znalazły się w nich refleksje dotyczące literatury, w których zwraca uwagę m.in. kunszt myśliwego i torreadora jako metafora kunsztu literackiego.

Zainteresowanie Pisarza problematyką społeczną ujawniło się w Mieć i nie mieć z r. 1937 (wydanie polskie pt. Biedni i bogaci w r. 1948, nowe tłumaczenie w r. 1958). Podobną tematykę porusza Hemingway w opowiadającej o wojnie domowej w Hiszpanii powieści Komu bije dzwon z r. 1940 (przekład polski w r. 1957). Powieść ta stanowi apologię bohaterskiej walki i śmierci walczącego w obronie rządu republikańskiego Amerykanina. Dwa lata wcześniej ukazuje się 49 opowiadań (przekład polski w r. 1964). W zbiorze tym znalazły się m.in. uznawane za jedne z najdoskonalszych opowiadań Ernesta Hemingwaya Śniegi Kilimandżaro oraz Krótkie szczęśliwe życie Franciszka Macombera. Powstały w roku 1952, wyróżniony Nagrodą Pulitzera w r. 1953, Stary człowiek i morze to filozoficzna parabola mówiąca o samotnych zmaganiach człowieka ze swym przeznaczeniem. Właśnie ta nowela odnowiła zainteresowanie Hemingwayem wśród krytyków literackich. Niestety, po otrzymaniu Nagrody Nobla, poważnie chory Pisarz nie zdołał już opublikować ani jednego dzieła.

Hemingway zrewolucjonizował język amerykańskiej prozy współczesnej, a z jego dorobku korzystały kolejne pokolenia pisarzy, zwłaszcza tzw. minimaliści (minimal realists, np. Raymond Craver) i twórcy, których debiut przypadał po wojnie w Wietnamie.

Powieści i opowiadania Ernesta Hemingwaya cieszą się popularnością na całym świecie, o czym świadczą choćby ekranizacje, np. Komu bije dzwon z r. 1943 w reżyserii S. Wooda oraz Śniegi Kilimandżaro z r. 1952 reżyserowane przez H. Kinga. W Polsce dorobek amerykańskiego pisarza doczekał się wybitnych przekładów autorstwa Bronisława Zielińskiego (1914-1985).

Ernest Hemingway: Każdy powinien mieć kogoś, z kim mógłby szczerze pomówić, bo choćby człowiek był nie wiadomo jak dzielny, czasami czuje się bardzo samotny.

Strzelba od ojca i wiolonczela od matki

Ernest Miller Hemingway przyszedł na świat 21 lipca 1899 roku w eleganckiej podmiejskiej dzielnicy Chicago Oak Park. Jak pisze Leszek Elektorowicz, był dzieckiem środkowego Zachodu, który wydał tak wielu znakomitych pisarzy, obserwatorów życia (…) tej części Stanów Zjednoczonych. Rodzice należeli do zamożnej klasy średniej, która nadawała ton obyczajowości zarówno mniejszych miast jak i wielkomiejskich osiedli, do których należało również Oak Park. Hemingway nieraz rzucał wyzwanie tej obyczajowości swym życiem i twórczością. Był drugim dzieckiem lekarza Clarence’a E. Hemingwaya i Grace Hall-Hemingway, utalentowanej śpiewaczki operowej, malarki i nauczycielki muzyki. Ernest miał pięcioro rodzeństwa, w tym cztery siostry (trzy młodsze, tylko jedna była starsza od niego) i brata. Najważniejszą rolę w wychowaniu dziecka odgrywał ojciec, który gdy tylko mógł spędzał wolny czas poza domem, wyruszając na wyprawy wędkarskie i myśliwskie. Syn bardzo szybko zaczął mu w nich towarzyszyć, już jako dziesięciolatek dostał od ojca pierwszą strzelbę. Z polecenia matki uczył się co prawda gry na wiolonczeli, jednak o wiele bardziej fascynował go sport i leśne wyprawy organizowane przez ojca. Hemingwayowie spędzali wakacje w letnim domu zwanym Windermere. Znajdował się on na północnym zachodzie Półwyspu Michigan, nad brzegami jeziora Waloon. W sąsiedztwie żyło wielu Indian, którzy nieraz leczyli się u Clarence’a Hemingwaya. Młody Ernest często towarzyszył ojcu w wizytach u Indian, które stały się źródłem motywów tematycznych jego prozy (np. Indian Camp, Obóz Indiański).

Jak pisze Leszek Elektorowicz, przyszły noblista co prawda nie był uczniem wybitnym, jednak oceny miał dobre. Chętnie angażował się w życie społeczności uczniowskiej (dyskusje, orkiestra szkolna, rola w przedstawieniu). Bardzo intensywnie uprawiał sport. Wcześnie ujawniły się również zainteresowania literackie: Hemingway współpracował z gazetką szkolną, którą wkrótce zaczął redagować, drukował swe pierwsze wiersze, felietony i opowiadania w szkolnym piśmie literackim Trapeze. Niestety, konflikty i nieporozumienia rodziców, dotyczące m.in. poglądów na właściwe wychowanie dzieci, wywierają negatywny i utrzymujący się do końca życia wpływ na Pisarza. Jego niechęć budziła przede wszystkim reprezentowana przez Grace Hall-Hemingway moralność purytańska. Spory w domu sprawiają, że młodzieniec dwa razy ucieka z domu, utrzymując się m.in. jako pomywacz, robotnik, a nawet partner w sparingach bokserskich. Te pierwsze doświadczenia buntowniczego życia na własną rękę stały się materiałem dla wczesnych opowiadań Pisarza.

Gdy wiosną roku 1917 USA przestają być neutralne i przyłączają się do Ententy, Ernest – nie bacząc na sprzeciwy ojca – próbuje zaciągnąć się do wojska. Nie zostaje przyjęty ze względu na uszkodzenie oka. W czerwcu roku 1917 kończy szkołę średnią. Ostatnie wakacje z rodzicami spędza w Windermere, jednak już w lipcu przeprowadza się do Kansas City i rozpoczyna pracę w redakcji działu miejskiego tamtejszego dziennika „The Star”. Jak pisze Leszek Elektorowicz, jego wynagrodzenie wynosiło 60 dolarów na miesiąc. Praca w The Star była przede wszystkim pierwszą szkołą stylu, tym bardziej, że jego zadaniem było pisanie zwięzłych, żywo i plastycznie ujętych wiadomość (a może raczej newsów?) do kroniki kryminalnej. W redakcji pracowali również inni młodzi dziennikarze piszący literaturę piękną, m.in. Lionel C. Moise. Co prawda Hemingway był zatrudniony w The Star jedynie siedem miesięcy, jednak ten okres „terminowania” i nabywania cennej praktyki uczynił zeń kompetentnego, w pełni uformowanego dziennikarza (L. Elektorowicz, s. VII).

Doświadczenie Wielkiej Wojny

Wiosną roku 1918 Ernest Hemingway dowiedział się, że trwa rekrutacja ochotników do jednostek sanitarnych Czerwonego Krzyża na front we Włoszech. Szybko zwolnił się z The Star, by po krótkim urlopie spędzonym z kolegą z redakcji na wyprawie wędkarskiej w Michigan, ruszyć w maju 1918 roku na pokładzie statku „Chicago” do Bordeaux. Statkiem płynęło wielu ochotników oraz jednostki armii amerykańskiej. Jak pisze Leszek Elektorowicz (s. VIII), Pisarz spotkał na pokładzie dwóch należących do amerykańskie Polonii ochotników: poruczników Adama Chocianowicza i Antoniego Galińskiego. Zaprzyjaźnili się, a po kilku latach Hemingway umieści obu pod ich prawdziwymi nazwiskami w nieukończonej powieści Along with Youth: A Novel (Razem z młodością: powieść).

Z Bordeaux przez ostrzeliwany przez niemieckie działa Paryż Hemingway dotarł do Mediolanu. Tam przeżył pierwsze wstrząsające spotkanie z wojną: po eksplozji w wytwórni amunicji pomagał w uprzątaniu szczątek ciał pracujących w fabryce kobiet i mężczyzn (por. wydane po czternastu latach opowiadanie Historia naturalna umarłych, A Natural History of the Dead). Jako kierowca ambulansu sanitarnego, Pisarz zostaje wraz ze swym oddziałem Czerwonego Krzyża skierowany na dość spokojny odcinek frontu, do miejscowości Schio. Niebawem zwraca się jednak o przeniesienie na wschodnią część frontu. Tam, w dolinie rzeki Piave, trwała kontrofensywa oddziałów włoskich przeciwko Austro-Węgrom. Wtedy poraz pierwszy Hemingway spotkał uczestniczącego w wojnie już od roku 1916 Don Passosa. Pisarz nie tylko prowadził kantynę Czerwonego Krzyża, ale za zgodą włoskich oficerów samemu dostarczał żywność – nie bacząc na ostrzał i bombardowania – do okopów. Właśnie w czasie takiej misji, 8 lipca 1918 roku, w okolicach wioski Fossalta di Piave rozdzielał między włoskich żołnierzy czekoladę. Trwał ostrzał artylerii austriackiej: wybuch pocisku zabił jednego z odbierających żywność żołnierzy, drugiego ciężko poranił. Lżej ranny Hemingway wziął na plecy rannego, zamierzając zanieść go do lazaretu. Właśnie wtedy seria z karabinu maszynowego przeszyła mu nogi. Trafił do szpitala polowego, następnie do szpitala w Mediolanie. Trzeba było dwunastu kolejno przeprowadzonych operacji by usunąć z ciała ponad 200 odłamków. Wesoły, towarzyski i pełen hartu ducha młodzieniec cieszy się przyjaźnią kolegów ze szpitalnej sali. Zakochuje się w pielęgniarce Agnes Hannah von Kurovsky. To właśnie ona stanie się prototypem Catherine Barkley z Pożegnania z bronią. Jeszcze nim zakończyła się rekonwalescencja, Hemingway ponownie zgłasza się na front, by wspierać trwającą właśnie wielką ofensywę jednostek włoskich. Niestety, już następnego dnia dostaje żółtaczki i wraca do szpitala. Wkrótce Włochy i imperium Habsburgów podpisują zawieszenie broni. Pisarz wyrusza statkiem do południowych Włoch, a odwiedziwszy Sycylię wraca 21 stycznia 1919 r. do Chicago. Schodzi na ląd z pokładu okrętu Giuseppe Verdi podpierając się laską. Powitany przez ojca i jedną z sióstr, jest traktowany jak bohater. Gazety publikują notatki o niemającym jeszcze 20 lat kombatancie, który jako pierwszy Amerykanin wraca ranny z włoskiego frontu. Jedno z lokalnych pism zwraca się z prośbą o wywiad, a kilka klubów i szkół zaprasza młodego żołnierza, by opowiedział o swych wojennych doświadczeniach. W lipcu roku 1919, poranione nogi są już na tyle zdrowe, że możliwy staje się wyjazd do północnego Michigan. Czas mija nie tylko na łowieniu ryb, ale i na lekturach oraz rozmyślaniach o przyszłości, a zwłaszcza o powołaniu pisarskim.

Lata dwudzieste

Na początku roku 1920 Hemingway zaczyna pisać dla magazynu pisma „The Toronto Star”. Do połowy maja przygotowuje dziesięć artykułów. Niebawem rezygnuje ze stałej pracy w redakcji i opuszcza Toronto. Mimo to jeszcze przez cztery lata przesyła materiały, które złożą się na 154 korespondencje, dotyczące m.in. myślistwa i wypraw wędkarskich, zdarzeń z kroniki kryminalnej oraz rozmaitych podróży, przedsiębranych czy to na zlecenie The Toronto Star, czy to z własnej inicjatywy.

Po wyprowadzce z Toronto, Hemingway zamieszkuje w Chicago. Nawiązuje tam bliskie kontakty ze środowiskiem młodych pisarzy tworzących tzw. Grupę z Chicago. Poznaje m.in. jednego z najlepszych pisarzy USA lat 20., Sherwooda Andersona. Jesienią roku 1920 rozpoczyna pracę w spółdzielczym miesięczniku The Cooperative Comonwealth. 3 września 1921 roku zostaje mężem Elisabeth Hadley Richardson. Niebawem zwalnia się z The Cooperative Commonwealth by 8 grudnia 1921 roku wraz z żoną wyruszyć do Paryża jako korespondent The Toronto Star. Nim wyjedzie, otrzymuje dwa wysokie włoskie odznaczenia: Medaglia d’Argento al. Valore Militare oraz Croce al. Merito di Guerra.

Przybywszy do Paryża, Hemingway z żoną zatrzymują się w poleconym przez Sherwooda Andersona hotelu Jacob, następnie zamieszkują niedaleko Place du Tertre. Niebawem Pisarz udaje się do pisarki amerykańskiej Gertrude Stein. Przedstawia jej do oceny kilka swych wierszy (spotkały się z aprobatą) i fragment powieści (zlekceważony). Po jakimś czasie Hemingway dał Stein do przeczytania opowiadanie Up in Michigan (W Michigan). Pisarka co prawda pochwaliła je, jednak uznała za inaccrochable czyli, jak wyjaśnia L. Elektorowicz (s. XI), podobne do obrazu, który nie nadaje się do powieszenia na ścianie. Młody twórca nie zraził się, mając na uwadze, że dokładnie tak samo Gertrude Stein określiła fascynującego go dzieło Jamesa Joyce’a Ulisses. Krytycy uznają W Michigan za pierwsze całkowicie dojrzałe opowiadanie, które stało się niekwestionowaną częścią kanonu Hemingwaya.

Oprócz tego, w Paryżu powstawały też zwięzłe, impresjonistyczne wiersze i utwory (część dobrze oceniał Ezra Pound). Pierwszą korespondencję do pisma The Toronto Star Hemingway przesłał dopiero po dwóch miesiącach od przybycia do stolicy Francji (kolejne napływały już regularnie). Zajmował się w nich przeróżnymi tematami: począwszy od hiperinflacji w Niemczech przez turystykę w Szwajcarii aż pod wybór Piusa XI. W marcu roku 1922 redakcja The Toronto Star powierza Hemingwayowi obsługę prasową konferencji ekonomicznej w Genewie. W kwietniu Pisarz jest na konferencji w Rapallo (w jej wyniku podpisano traktat pokojowy między ZSRR a Niemcami). W czerwcu roku 1922 rusza z żoną do Włoch. Gdy w Mediolanie dowiaduje się, że w mieście przebywa stojący wówczas u progu władzy Benito Mussolini, przeprowadza z nim wywiad w gazecie – organie faszystów włoskich Popolo d’Italia. We wrześniu 1922 roku przesyła korespondencję z Niemiec, następnie rusza do Konstantynopola, by relacjonować przebieg wojny turecko-greckiej. Boże Narodzenie roku 1922 spędza z żoną w Alpach. Święta poprzedza nieszczęście: jadącej z Paryża Hadley zostaje skradziona walizka, w której znajduje się cały dotychczasowy dorobek literacki męża: rękopis powieści, trzydzieści wierszy i kilkanaście opowiadań. Ocalały tylko dwa, posłane wcześniej do pisma Cosmopolitan opowiadania W Michigan oraz Mój stary (My Old Man).

W roku 1923 Hemingway wybiera się do Hiszpanii. W Sewilli ogląda walki byków, zaś w lipcu, wraz z żoną fiestę i gonitwy byków w Pampelunie. Fascynację egzotyczną dla Amerykanina Hiszpanią rejestruje w zwięzłych reportażach. W połowie sierpnia będąca w zaawansowanej ciąży Hadley wraca do Toronto, a 9 października 1923 na świat przychodzi pierwszy syn – John. Już w styczniu roku 1924 rodzina Hemingwayów wyprowadza się z Toronto, a Pisarz kończy współpracę z The Toronto Star. Powraca z żoną do Paryża. Żyją tam w biedzie, jednak cieszą się swą pracą literacką. Rozpoczynają się prace nad Rzeką dwóch serc. Jesienią powstaje również opowiadanie Niepokonany (The Undefeated), opublikowane w niemieckim piśmie „Der Querschnitt”. W roku 1924 Hemingway w towarzystwie żony jeszcze raz wyjeżdża do Hiszpanii. Nie tylko ogląda corridę, lecz sam uczestnicy w amatorskich walkach, zwyczajowo organizowanych podczas fiesty. Oprócz tego, zwiedza Kraj Basków i spotyka Don Passosa, z którym przyjaźnił się jeszcze w czasie pobytu w Paryżu.

Szczególnie bogatym w twórczości i życiu Hemingwaya był rok 1925. W maju poznał osobiście autora cenionego przez siebie Wielkiego Gatsby’ego – Francisa Scotta Fitzgeralda. Spędzili razem lato w Hiszpanii, odwiedzając Pampelunę, Madryt i Walencję. Wyjazd ten wiązał się z przygotowywaną na zamówienie pisma „Der Querschnitt” książką o walkach byków. Prace nad powieścią pod tytułem Fiesta rozpoczęły się w Walencji. Jej bohaterem był znany torreador Ordonez, w powieści występujący jako Romero. Praca nad książką zakończyła się bardzo szybko, gdyż już 21 sierpnia 1925 r. Autor postawił na ostatniej stronie słowo „koniec”, jednak pracował nad nią dalej. Przepisując rękopis na maszynie zmieni tytuł na Słońce też wschodzi (The Sun also Rises). W roku 1925 powstaje ponadto kilka opowiadań, m.in. Dziesięcioro Indian (Ten Indians), Pięćdziesiąt kawałków (Fifty Grand) a także powieść The Torrents of Spring (Strumienie wiosny). W październiku ukazuje się w Nowym Jorku tom In our Time.

Jak pisze Leszek Elektorowicz (s. XIV) , właśnie z rokiem 1925 może wiązać się geneza stosowanego przez Gertrude Stein określenia lost generation, stracone pokolenie. Stein nazwała w ten sposób twórców, przede wszystkim amerykańskich, którzy mieli za sobą doświadczenia wojny światowej, niepozwalające im na odnalezienie się w powojennej rzeczywistości. Określenie lost generation pochodziło od francuskiego właściciela warsztatu, w którym Stein naprawiała samochód. Mechanik chwalił swych młodszych uczniów, narzekając na starszych, w wieku 22-30 lat. Twierdził, że nie mogą nauczyć się niczego pożytecznego i zwał ich une generation perdue czyli właśnie „straconym pokoleniem”.

Rok 1926 Hemingway spędził na Starym Kontynencie. Lato spędzone w Hiszpanii zaowocowało ostateczną korektą Słońce też wschodzi i przystąpieniem do pracy nad nową powieśćią, Death in the Afternoon (Śmierć po południu). Powstały też klasyki amerykańskiej noweli: Killers (Modercy), Today is Friday (Dzisiaj jest piątek) a także nowa wersja Dziesięcioro Indian. Jesienią roku 1926 ukazuje się Słońce też wschodzi, spotykając się ze świetnym przyjęciem nie tylko krytyków amerykańskich, lecz i międzynarodowego środowiska literackiego skupionego w Paryżu. Do końca roku udało się sprzedać 7 000 egzemplarzy, niebawem dojdzie do tego kolejne 5 000 książek. Ernest Hemingway mógł zatem odnotować swój pierwszy poważny sukces czytelniczy. Honoraria były jednak przeznaczone dla żony, a to ponieważ sprawy między nim a Hadley skomplikowały się. Innymi słowy: małżeństwo zaczęło rozpadać się. Pisarz coraz bardziej angażował się w znajomość z dawną przyjaciółką żony, tak jak ona pochodząca z St. Louis, związaną z pismem Vogue dziennikarką Pauline Pfeiffer. 18 maja 1927 roku Hemingway zawiera z nią katolickie małżeństwo. Formalnie jest katolikiem, bowiem jeszcze podczas I wojny katolicki ksiądz ochrzcił go w szpitalu we Włoszech. Związek z Hadley – zawarty w Kościele protestanckim – był w świetle prawa kanoniczego nieważny. Warto zauważyć, że od ślubu z Pfeiffer autor Pożegnania z bronią chętnie zaznaczał, że należy do Kościoła katolickiego, utrzymując przy tym, że wiara przeważa u niego nad wiedzą świecką i intelektem (L. Elektorowicz, s. XV).

W październiku roku 1927 ukazuje się tom opowiadań Men Without Woman (Mężczyźni bez kobiet). Składa się nań 14 utworów, w tym Mordercy  i Wzgórza białe jak słonie (Hills Like White Elephants). Tylko w ciągu jednego kwartału, nakład osiąga 15 000 egzemplarzy. W tym samym roku Pisarz wyjeżdża z drugą żoną do USA. Zamieszkują w Key West, na wysepce będącej najdalej na południe wysuniętym cyplem półwyspu Floryda. Lato znów spędza w Hiszpanii, odwiedzając San Sebastian, Walencję i Pampelunę. Częste pobyty w Hiszpanii dadzą nie tylko wiedzę na temat walk byków, lecz i bezpośrednie poznanie stosunków społecznych i politycznych, kraju, w którym za kilka lat Hemingway będzie pracował jako korespondent wojenny. Rozpoczyna ponadto prace na kolejną powieścią, „czymś w rodzaju współczesnego Toma Jonesa”, jednak napisawszy dwadzieścia dwa rozdziały, zaprzestaje pracy nad tekstem. Fascynuje go temat przeżyć z czasów pobytu na froncie włoskim. Niebawem zaczyna pisać nową książkę.

W roku 1928 rodzi się drugi syn, Patrick. W grudniu tego samego roku ojciec Hemingwaya ginie śmiercią samobójczą. Echa tego wielkiego wstrząsu można dostrzec m.in. w Komu bije dzwon i innych późniejszych utworach. Na przełomie roku 1928 i 1929 Pisarz pracuje po kilka godzin dziennie poprawiając i przepisując wspomnianą już powieść wojenną, której nadaje tytuł pochodzący z wiersza George’a Peele’a: A Farewell to Arms czyli Pożegnanie z bronią. Do legendy przeszła skrupulatność, z którą Hemingway dokonywał korekty drukarskiej Pożegnania z bronią. Ponoć zakończenie miało być przepisane aż siedemnaście razy. W jednym z wywiadów Autor mówił aż o trzydziestu dziewięciu wersjach. Do zwiększenia popularności książki z pewnością przyczyniło się wycofanie na rozkaz komendanta policji Bostonu dwóch numerów czasopisma „Scribner’s Magazine”, w których znajdowały się odcinki Pożegnania…  Już miesiąc po wydaniu, nakład wyniósł 28 000 egzemplarzy, plasując nową powieść Hemingwaya na najwyższych miejscach list bestsellerów, obok takich klasyków jak Na zachodzie bez zmian Remarque’a. Pożegnanie z bronią zostało również bardzo dobrze przyjęte przez krytykę. Hemingway zyskał tym samym międzynarodową sławę i renomę. Pożegnanie z bronią niebawem przełożono na kilka języków, m.in. w r. 1931 na język polski. Czasopisma były gotowe płacić najwyższe honoraria, np. „Fortune” oferuje 1 000 dolarów za liczący ok. 10 stron maszynopisu tekst o hiszpańskich walkach byków (L. Elektorowicz, s. XVII).

Lata trzydzieste

Po ukazaniu się Pożegnania… Hemingway z żoną przez ponad rok przebywa w USA. Do lipca żyją w Key West, zaś na lato udają się do Montany. Pisarz odnosi tam sukcesy jako myśliwy, np. w ciągu siedmiu dni upolowuje dwa niedźwiedzie. Wędkarstwu sprzyja rzeka Yellowstone. Otaczają go przyjaciele, a życie jest zdrowe i wesołe. Nie zapomina jednak o pracy. 22 września roku 1930 w The National Theater w Nowym Jorku ma miejsce się premiera bardzo dobrze przyjętej przez widownię adaptacji scenicznej Pożegnania z bronią.  Za prawa do filmu opartego na tej powieści, Autor otrzymuje 24 000 dolarów.

W listopadzie roku 1930 Hemingway ulega wypadkowi samochodowemu, doznając skomplikowanego złamania ręki. Przebywa dwa miesiące w szpitalu, a po powrocie do domu nadal pracuje nad powieścią o walkach byków. By zebrać dodatkowe materiały i zapoznać się z fachową terminologią, latem roku 1931 znów wyrusza do Hiszpanii. Na miejscu zauważa, że rozpoczęły się rewolucyjne zmiany, wywołane wygranymi przez republikanów wyborami, obaleniem króla i proklamowaniem republiki (kwiecień 1931). Można powiedzieć, że Pisarz oglądał narodziny II Republiki Hiszpańskiej, by za kilka lat oglądać jej upadek.

W końcu lata wraca do Ameryki i nadal pracuje nad książką. W listopadzie, gdy pracuje nad ostatnim rozdziałem, na świat przychodzi trzeci syn, Gregory Hancock (od nazwiska pierwszego sygnatariusza Deklaracji Niepodległości). Powieść jest gotowa w styczniu roku 1932. Wkrótce Pisarz płynie do stolicy Kuby, Hawany. Pisze opowiadania i wyrusza na dalekomorskie połowy, podczas których uczy się łowienia marlinów.

W październiku 1932 roku wychodzi drukiem Śmierć po południu, zawierająca oprócz samego tekstu powieści i słownika wyjaśniającego terminy specjalistyczne kilka opowiadań. Niestety, krytycy nie są nastawieni entuzjastycznie, a nawet stwierdzają spadek poziomu prozy Hemingwaya. Tematykę Śmierci… oceniają jako rodzaj ucieczki od problemów społecznych czasów Wielkiego Kryzysu, który rozpoczął się trzy lata wcześniej i zdążył już bardzo dać się we znaki.

Na początku roku 1933 Ernest Hemingway powraca na Kubę. Przez ponad 100 dni łowi marliny na podkładzie wynajętego specjalnie w tym celu statku „Anita”. Nawiązuje też trwającą trzy lata współpracę z miesięcznikiem „Esquire”, a także przygotowuje do publikacji kolejny tom opowiadań. Ukaże się on w październiku roku 1933 jako Winner Take Nothing (Zwycięzco nic nie bierz). I tym razem brak oczekiwanego sukcesu. W sierpniu, znów bawiąc w Hawanie, przygotowuje się do planowanej przez lata podróży do Afryki. Z zadowoleniem przyjmuje obalenie Gerarda Machado, dyktatora zwanego przez Hemingwaya „wszawym tyranem”. Prezydentem Kuby zostaje Carlos Manuel de Cespedes. W sierpniu Hemingwayowie udają się do Hiszpanii, w której brak oczekiwanej poprawy warunków życia sprawia, że na sile zyskują stronnictwa prawicowe i faszystowskie. Zanosi się zatem na kolejną falę zmian. Wspólnie z rewolucjonistą i malarzem Luisem Quintanillą Pisarz poluje na dziki w regionie Estremadura, nie zapominając przy tym o walkach byków. Oprócz tego, kończy opowiadanie One trip Across (Przeprawa), które ukazuje się w piśmie „Cosmopolitan”. Z Hiszpanii Hemingwayowie wyruszają do Paryża, a po miesiącu wypływają do Mombasy. W Afryce lądują 8 grudnia 1933. Z Mombasa jadą pociągiem do Nairobi. Pisarz jest zafascynowany Czarnym Lądem, stara się maksymalnie wykorzystać czas pobytu: wstaje o piątej rano by cały dzień spędzić na polowaniu z żoną, znajomym z Florydy Charlesem Thompsonem i Philipem Percivalem – zawodowym myśliwym. Ponieważ tereny łowieckie znajdują się w Tanganice, nieraz jadą samochodem nawet 300 km na południe od Nairobi. W marcu roku 1934 wracają do Francji. W Paryżu spotykają się m.in. z Jamesem Joycem. W kwietniu znów są w Key West. Rozpoczynają się prace nad książką o Afryce. Hemingway nabywa również służący do połowów morskich statek, który ku czci spoczywającej w Saragossie świętej nazywa „Pilar”. 9 maja 1934 roku „Pilar” wpływa do portu w Miami. W tym czasie Hemingway osiąga szczyt swych marzeń: jest sławnym, świetnie wynagradzanym pisarzem, a przy tym człowiekiem żyjącym w nieskrępowany sposób. Może bez przeszkód oddawać się swym pasjom: literaturze, życiu towarzyskiemu, polowaniom i podróżom morskim. Potrafi z przekonaniem bronić swych racji, np. w piśmie „Esquire” ukazuje się esej, w którym broni swego zwyczaju używania w prozie „nieprzyzwoitych” słów (Defense of Dirty Words, W obronie brzydkich słów).  Kończy również prace nad powieścią o Afryce, z którą wiąże wielkie nadzieje, uważając ją za najlepszą ze swych książek. Powieść zatytułowana Green Hills of Africa (Zielone wzgórza Afryki) ukazuje się w październiku 1935 r. Ku wielkiemu zaskoczeniu i rozczarowaniu Hemingwaya, krytyka ocenia dzieło jako słabe. Mimo to, sława nie maleje, Pisarz jest już osobistością owianą legendą. W Key West staje się niemal atrakcją turystyczną, zwłaszcza gdy w rybackich spodniach, z bujną brodą wyrusza do baru lub po sprawunki. W lutym roku 1936 w „Esquire” ukazuje się The Tradesman’s Return (Powrót handlowca), zaś w sierpniu Śniegi Kilimandżaro (The Snows of Kilimanjaro), przyjęte przez krytyków z wielką aprobatą i oceniane jako dzieło wybitne. Po miesiącu do druku trafia związane z wyprawą na Czarny Ląd opowiadanie The Short, Happy Life of Francis Macomber (Krótki szczęśliwy żywot Franciszka Macombera).

Wojna domowa w Hiszpanii

Wojna wybuchła w lipcu roku 1936. Hemingway dowiedział się o niej na wyprawie morskiej u brzegów Kuby. Uważnie śledził bieg wydarzeń, zdecydowanie sprzeciwiając się włoskiemu faszyzmowi, bardziej ze względów humanitarnych niż politycznych. Myślał o wyjeździe do Hiszpanii, jednak dopiero po zakończeniu prac nad trzecią częścią powieści Mieć i nie mieć. Na zaproszenie przyjaciół jedzie z żoną na ranczo w stanie Wyoming. By pomóc wojskom republikańskim, Pisarz pomaga w akcji zebrania 40 000 dolarów na zakup sprzętu medycznego i ambulansów. Sam ofiaruje 1 500 dolarów. Oprócz tego, prowadził w Nowym Jorku rozmowy o korespondencji z Hiszpanii dla agencji prasowej North American Newspaper Alliance (NANA). 2 stycznia 1937 ukończył w Key West prace nad Mieć i nie mieć. Jeszcze bardziej angażuje się w popieranie hiszpańskich republikanów, m.in. przerabia tekst komentarza do opowiadającego m.in. o zwycięstwach republikanów w górach Guadarrama i oblężeniu toledańskiego Alkazaru filmu Hiszpania w ogniu Prudencio de Poreda. Premiera ma miejsce 28 stycznia 1937 r., poprzedza ją wstęp przygotowany przez Hemingwaya. W tym samym miesiącu Pisarz zostaje kierownikiem komitetu ambulansów w stowarzyszeniu Amerykańskich Przyjaciół Demokracji Hiszpańskiej. Jak pisze Leszek Elektorowicz, Hemingway pragnął znaleźć się w Hiszpanii by przekonać się na ile podział między republikanami – „czerwonymi” a zwolennikami generała Franco czyli „białymi” odpowiada podziałowi na humanizm i antyhumanizm (op.cit., s. XXII). Oprócz tego, Pisarz bardzo dobrze wiedział, że wojna na Półwyspie Iberyjskim to swego rodzaju preludium i próba generalna wojny, która obejmie całą Europę. 27 lutego 1937 jest już na statku „Paris”. Zmierza do Hiszpanii jako korespondent agencji NANA. W udzielonym przed wyjazdem wywiadzie podkreśla że celem jego podróży czy raczej misji jest budzenie świadomości, że toczy się nowy rodzaj wojny – wojna totalna, w której żołnierzami są wszyscy, nawet wbrew swej woli. Znalazłszy się w Europie, na dziesięć dni zatrzymał się w Paryżu, gdzie odwiedził m.in. lewicowego pisarza Roberta Desnosa. W Hiszpanii znów spotkał Luisa Quintanillę, który miast zajmować się malarstwem, od pierwszych dni walczył w oddziałach republikańskich. W Alicante Hemingway wylądował 18 marca roku 1937. W mieście świętowano na wieść o zwycięstwie armii Republiki w Guadalajara. 20 marca Pisarz jedzie do Madrytu. Mieszka w hotelu „Florida”. Pierwszy wyjazd reporterski odbywa się na pola bitew pod Brihuega i Gudalajara. Spotyka również poznaną zeszłego lata w Saint Louis dziennikarkę, korespondentkę pisma „Collier’s”, Marthę Gellhorn. W Madrycie przybywa znajomych i przyjaciół, przybywa m.in. Francis Scott Fitzgerald i Don Passos. Poznaje również Antoine’a de Saint-Exupery. Jako czołowy pisarz wojenny, Hemingway miał pewne przywileje, np. samochód do własnej dyspozycji i odpowiednie przydziały paliwa oraz żywności. Często gościł w znajdującej się w hotelu Gaylord siedzibie korespondentów radzieckich. Spotkał tam m.in. Ilję Erenburga i Michała Kolcowa. Oprócz przygotowywania korespondencji dla NANA, Pisarz zajmował się również zaopatrzeniem walczących w zebrane w USA pieniądze i żywność. Chętnie odwiedzał składającą się głównie z komunistów niemieckich IX Brygadę Międzynarodową, dowodzoną przez zbiegłego z Rzeszy generała Hansa Kahle. Szczególnie interesowała Hemingwaya XII Brygada Międzynarodowa, dowodzona przez generała Lukasca. Pod tym pseudonimem krył się węgierski prozaik Mate Zalka. Jak pisze Leszek Elektorowicz, wielkim szacunkiem Pisarza cieszył się znany w Polsce m.in. dzięki dawnym banknotom generał Karol Świerczewski, ps. Walter. Stali się bliskimi znajomymi, a literacki portret w postaci Golza znalazł się w Komu bije dzwon. Po 45 dniach pierwszego pobytu w Hiszpanii Hemingway wraca do USA na pokładzie okrętu „Normandie”. 4 czerwca 1937, podczas II Zjazdu Pisarzy Amerykańskich w Carnegie Hall wygłasza przemówienie przed liczącym ok. 3 500 ludzi audytorium. Mówił, że problem pisarza nie zmienia się, zawsze stanowi go pisanie prawdy i odkrywanie prawdy. (…). Istnieje tylko jeden system rządów, który nie może wydać dobrych pisarzy, systemem tym jest faszyzm (za: L. Elektorowicz, op.cit., s. XXV).

W sierpniu roku 1937 Hemingway znów płynie do Hiszpanii. Sytuacja władz republikańskich jest już bardzo ciężka, frankiści kontrolują ok. 2/3 terytorium kraju. Gdy armia republikańska zdobywa położone w okolicach Saragossy miasto Belchite, Pisarz wraz z Martą Gelhorn i publicystą Henrym Matthews jako pierwsi amerykańscy korespondencji docierają do tego miasta. W tym samym czasie w USA ukazuje się powieść Mieć i nie mieć. Mimo dość ambiwalentnych głosów krytyki, natychmiast staje się bestsellerem. Pod koniec października Pisarz kończy sztukę Piąta kolumna (The Fith Column), dającą obraz stosunków politycznych w Madrycie na jesieni roku 1937 (zob. nasz tekst o Orwellu). Protagonista sztuki – Philip Rawlins – ma pewne rysy osobiste Hemingwaya, zaś postać kobieca jest ukształtowana na wzór Marty Gellhorn. Po opisaniu dla NANA zdobycia przez republikanów miasta Teruel, spędza Boże Narodzenie w Barcelonie. Wkrótce jedzie do Paryża, gdzie czeka nań żona, Paulina. 12 stycznia 1938 roku płyną do Nowego Jorku, jednak pobyt Hemingwaya w USA jest krótki. Już 1 kwietnia 1938 r. znów jest w Barcelonie. W tym czasie toczą się ciężkie walki nad Ebro, trwa ofensywa generała Franco w Aragonii, kierująca się ku Morzu Śródziemnemu. Może zaskakiwać, że redaktorzy NANA nie byli usatysfakcjonowani reportażami Hemingwaya, które zawierały te same wiadomości, co korespondencja innych dziennikarzy. Teksty te nie odbiegały jakością od artykułów ukazujących się przed laty w The Toronto Star, cechowały się artyzmem, jednak były zbyt spokojne, brakowało im dynamiki (L. Elektorowicz, s. XXVII). Również w roku 1938 Pisarz rozpoczyna współpracę z antyfaszystowskim pismem „Ken”. Publikuje w nim czternaście artykułów, w których argumentuje na rzecz konieczność zatrzymania postępów faszyzmu w Europie nim faszyści włoscy i niemieccy naziści rozpoczną nową wojnę światową. Tematyka hiszpańska pojawia się w powstałych w tym samym czasie opowiadaniach, opartych na wspomnieniach z madryckiego baru u Chicote’a (m.in. Denuncjacja, The Denunciation i Motyl i czołg (The Butterfly and the Tank).

Na początku września roku 1938 Hemingway zatrzymuje się w Barcelonie, skąd wyrusza samochodem do Tarragony i przyczółka nad Ebro, którego broniła jeszcze XV Brygada Międzynarodowa. Towarzyszyli mu generał Hans Kahle, Herbert Matthews, Robert Capa, fotograf z pisma „Life” i dwóch dziennikarzy. Pod koniec podróży należało przepłynąć łodzią przez Ebro. Gdyby nie interwencja Pisarza, który mocno chwycił wiosła i wyprowadził łódź na spokojniejszy nurt, całą grupę porwałyby fale. Pod koniec listopada Hemingway wraca do Nowego Yorku. Zebrane dla korespondencji prasowej materiały postanawia wykorzystać w swej twórczości. Niebawem ukazują się opowiadania Nobody ever dies (Nigdy nikt nie umiera) oraz Noc przed bitwą (Night Before Battle). Powstaje też wiersz o poległych w Hiszpanii Amerykanach. Od zakończonym niepowodzeniem ataku XII Brygady Międzynarodowej opowiada Under the ridge (Pod granią). Przebywając przez miesiąc na Kubie, Hemingway rozpoczyna prace nad powieścią o wojnie domowej w Hiszpanii. Przez pierwsze trzy tygodnie pisze 15 000 słów. Wraca na krótko do Key West, do żony i małego synka, szybko jednak powraca na Kubę. Towarzyszy mu Marta Gelhorn. Razem wynajmują stary dom na wzgórzu za Hawaną zwany „Finca Vigia” czyli „Dom na straży”. Stale pracuje nad powieścią, osiągając tempo 3-4 stron dziennie. Do 10 lipca ma już 14 gotowych rozdziałów. Niebawem jedzie do Idaho, gdzie wynajmuje położony w słynącej ze sportów zimowych Sun Valley dom. Pisaniu sprzyja malowniczy krajobraz i góry, w lecie zapraszające na polowania i wędkarstwo, a w zimie na narty. Hemingway zamieszkuje tam z Martą Gellhorn, stale skupiając się na powieści o hiszpańskiej wojnie domowej. W połowie stycznia 1940 próbne fragmenty książki trafiają do wydawcy. Zadaniem utworu ma być danie świadectwa prawdzie – istota misji każdego pisarza. Początkowo powieść miała nosić tytuł The Undiscovered Country (Kraj nieodkryty), jednak czytając oksfordzką antologię literatury angielskiej natrafił na dobrze dziś znany wers z przypowieści autorstwa Johna Donne’a, siedemnastowiecznego poety angielskiego. Donne podkreślał współzależność życia wszystkich ludzi – Hemingway dostrzegł w tym pokrewieństwo z problematyką swej nowej powieści. Pod koniec maja pracował już nad 42 rozdziałem, a 1 lipca informował wydawcę, że kończy już ostatni fragment. 13 sierpnia gotowe były odbitki do korekty. We wrześniu wyjechał do Sun Valley by spotkać się Martą i ożenić się z nią po rozwodzie z żoną. Czwartego listopada jego małżeństwo z Pauliną zostało rozwiązane, prawo opieki nad synami otrzymała żona. 21 listopada Hemingway bierze ślub z Martą. Równocześnie, Book of the Month Club (Klub Książki Miesiąca) wytypował Komu bije dzwon jako swą pozycję na październik. Na początek zamówił 100 000 egzemplarzy. Bardzo dobrze powieść przyjęli również krytycy.

Czasy II wojny światowej

Po ślubie z Marthą, Hemingway nabył w grudniu roku 1940 posesję „Finca Viga”. Zapłacił za nią 12 500 dolarów. W końcu stycznia 1941 roku wyrusza z Marthą na front wojny Chin z Japonią. Hemingway min. prowadził rozmowy z chińskimi generałami, w tym z Chang Kai-Szekiem, śledził działania wojenne, podróżował po Chinach (głównie samolotem). Artykuły obiecane nowojorskiemu pismu „PM” zapisywał na cienkich bibułkach, dzięki czemu łatwiej było je ukryć przed cenzurą. W roku 1940 na Uniwersytecie Columbia zebrała się Rada Nagrody Pulitzera by wybrać najlepszą powieść 1940 roku. Uznano za nią Komu bije dzwon, jednak przewodniczący obradom Rady rektor Columbii złożył veto, by nie łączyć jego uniwersytetu z nagrodą dla „tego rodzaju książki”. Ostatecznie, nagrody Pulitzera za r. 1940 nie przyznano wcale.

Pod koniec maja 1941 roku Ernest Hemingway był już w USA, lecz po kilku dniach znów wyjechał na trzy miesiące na Kubę, We wrześniu 1941 jedzie do Sun Valley. Mieszka tam w luksusowym domu z ogrzewanym basenem, oddając się polowaniu. Na antylopy wyprawia się z pewnym starym, doświadczonym Indianinem.

Komu bije dzwon osiąga pół miliona nakładu, otrzymuje też złoty medal przyznany przez The Limited Editions Club. W grudniu roku 1941 lotnictwo japońskie bombarduje Pearl Harbor – USA przystępują do wojny.

Gdy Stany Zjednoczone rozpoczynają walkę z Osią, Pisarz nie chce pozostać bierny. Mimo to, zaangażowanie się w propagandę pisaną, np. Bombs away Johna Steinbecka oceniał jako bezcelowe. Pragnieniem Hemingwaya było wzięcie czynnego udziału w walce albo pisanie korespondencji z frontu dla NANA. Projekt ten nie doszedł jednak do skutku. Wobec tego, autor Komu bije dzwon wpadł na pomysł utworzenia prywatnej sieci kontrwywiadu na Kubie. Sieć ta miała przeciwdziałać niemieckiej infiltracji na wyspie, na którą przybywali wyposażeni w fałszywe dokumenty agenci tzw. piątej kolumny.

W połowie maja 1942 siatka byłą już zorganizowana: należało do niej wielu antyfaszystowskich emigrantów z Hiszpanii, którzy otrzymali azyl na Kubie. Wiadomości trafiały do willi Hemingwaya „Finca Viga”, gdzie były przekładane z hiszpańskiego na angielski. Po koniec maja roku 1942 Pisarz zgłosił się już do ambasady USA z nowym projektem: wyposażenia jego statku rybackiego „Pilar” w granatniki, karabiny maszynowe, pociski bliskiego zasięgu itp. Ambasada ostatecznie zgodziła się, a Hemingway wraz z najwierniejszymi i najodważniejszymi członkami załogi rozpoczął patrolowanie wód wokół Kuby pod pretekstem wypraw badawczych. Działalność ta trwała niemal dwa lata.

1 lipca 1943 w Nowym Jorku odbyła się prapremiera filmu Komu bije dzwon  z Ingrid Bergman i Garym Cooperem w rolach głównych. Hemingway nie był obecny na seansie. Film obejrzał później, jednak nie był nim zachwycony. Na początku roku 1944, głównie dzięki Marcie, Pisarz wyrusza w podróż do Europy. Podpisuje też umowę z pismem „Collier’s Weekly” na korespondencję z walk powietrznych RAF. 17 maja leci do Londynu – jest to pierwsza wizyta Hemingwaya w stolicy Wielkiej Brytanii. 25 maja Hemingway ulega poważnemu wypadkowi – jego samochód zderza się z cysterną na wodę, a sam Pisarz doznaje wstrząsu mózgu i wielu ran na twarzy. Plany pracy jako obserwator RAF muszą zostać odłożone, jednak jeszcze zanim nadejdzie D-Day, Hemingway dostanie niebieski mundur z naszywką „Correspondent” oraz ekwipunek, który ma pozwolić na przeżycie 3 dni w razie zestrzelenia. Nocą 5 czerwca zabiera go statek transportowy z oddziałami inwazyjnymi, płynący ku brzegom Francji. Ostatni etap tego rejsu i zdobycie plaży Hemingway opisał w reportażu Rejs do zwycięstwa.

Wróciwszy do Londynu, Pisarz nadal gromadził materiały do korespondencji, brał też udział w lotach bombowców i samolotów myśliwskich. Opisywał bombardowanie Londynu przez pociski odrzutowe V-1. 18 lipca 1944 znów wylądował w Normandii, przez dziewięć dni idąc wraz z oddziałami 22 pułku piechoty Charlesa Lanhama. Niebawem Hemingwayowi przydzielono zdobyczny motocykl i wysłużonego mercedesa z szoferem, który towarzyszył mu w wyprawach na front. Jak pisze Leszek Elektorowicz, w materiałach prasowych, które przesyłał wtedy Ernest Hemingway, wiele było dramatyzacji, fikcyjnych dialogów i zmyśleń, jednak z pewnością Pisarz był w swoim żywiole. Dumą i satysfakcją napawało go, gdy mógł wskazać oddział niemiecki, na który należało skierować ostrzał (s. XXXIV).

W czasie ofensywy na Paryż ,poruszając się przydzielonym jeepem, Pisarz napotkał po Rambouillet oddział partyzantów francuskich. Objął nad nimi dowództwo. Wyczyny „Papy” na czele oddziału, dotarcie na przedmieścia Paryża, tryumfalny przejazd przez Pola Elizejskie z pułkownikiem wywiadu Bruce’m oraz zdobycie lokalu „Traveller’s Club” i wyzwolenie hotelu Ritz należą do hemingwayowskiej legendy. Na początku września 1944 roku Hemingway znów podążą za armią tym razem docierając swym jeepem do pułkownika Lanhama w 4 dywizji, która toczy walki na terenie Belgii. 12 września bierze udział w przekraczaniu granicy Rzeszy przez pierwsze oddziały amerykańskie.

Po zakończeniu wojny

Na początku marca roku 1945 Hemingway powraca na pokładzie samolotu bombowego do Nowego Jorku. W mieście bawi tydzień, by następnie odjechać na Kubę. Sprowadza tam synów, Patricka i Gregory’ego by spędzić wspólnie wiosenne ferie. W maju przyjechała na Kubę Mary Welsh – przyszła, czwarta żona Pisarza. Małżeństwo było możliwe dopiero po uzyskaniu przez Welsh rozwodu. Dodatkowo opóźnił sprawę kolejny wypadek samochodowych, w który Hemingway doznał rany w kolanie, urazu głowy i złamania pięciu żeber. Ślub z Welsh miał miejsce dopiero w marcu roku 1946. Dzięki niemu „Finca Vigia” napełniła się nowym życiem: oprócz państwa młodych, było tu dziewięć osób służby, pięćdziesiąt dwa koty, szesnaście psów, kilkaset gołębi a nawet trzy krowy. Biografowie zaliczają ten inwentarz do tzw. legendy hemingwayowskiej, narastającej wraz z blednięciem pamięci o II wojnie światowej. Legendę tworzą również dzieła wydane i nie wydane. Tych ostatnich z upływem lat przybywało (m.in. pisana od roku 1946 powieść The Garden of Eden). Do lipca 1946 powstało już 1000 stron, jednak opowiadająca o życiu dwóch par małżeńskich powieść nie spotkała się ze zbyt dobry przyjęciem krytyki, gdy została opublikowana 25 lat po śmierci Hemingwaya.

Co prawda sława Hemingwaya rośnie, a publicyści i dziennikarze coraz bardziej interesują się jego osobą, to jednak Pisarz nie pozwala na ukazywanie się jakichkolwiek materiałów biograficznych. W zasadzie nie udziela również wywiadów, jedyny wyjątek czyniąc dla Malcolma Cowleya, którego uważa za najlepszego krytyka amerykańskiego. Jesienią roku 1948 wraz z Mary wyruszają na wycieczkę do Włoch na pokładzie polskiego statku pasażerskiego „Jagiełło”. W Wenecji Hemingway otrzymuje Wielki Krzyż Zasługi Kawalerów Maltańskich. Jeszcze przed powrotem do Ameryki Pisarz przerywa prace nad dłuższą powieścią z lat 1936-1944, przystępując do pracy nad krótszą. Jej kanwą mają być opisy polowań na kaczki we Włoszech i wkomponowanie w nie reminiscencje wojenne. 30 kwietnia 1940 r. Hemingwayowie wracają na Kubę. Trwają prace nad powieścią, której tytuł ustala się w końcu na Across the River and into the Threes (Za rzekę, w cień drzew). We wrześniu roku 1950 powieść ukazuje się drukiem, krytycy przyjmują ją z dużym rozczarowaniem, oceniając jako najsłabszą powieść w całym dorobku Pisarza.

Na przełomie roku 1950 i 1951 Hemingway przystępuje do pracy nad utworem bazującym na opowiadaniu zasłyszanym przed piętnastu laty od pewnego starego Kubańczyka oraz na własnych doświadczeniach z wypraw na marliny. W połowie lutego 1951 utwór był już gotów. Wpierw miał stanowić część powieści The Sea in Being, ostatecznie ukazał się jednak osobno, jako Stary człowiek i morze. Przez kilka miesięcy Hemingway zwlekał z przesłaniem tekstu, maszynopis czytał 200 razy nim uznał go za odpowiedni do druku. Ostateczną wersję utworu przesłał wydawcy dopiero 10 marca 1952, 1 września w „Life” ukazało się opowiadanie w ilości 5 milionów 318 tys. egzemplarzy. Cały nakład sprzedał się w dwie doby. Opinie krytyki były zaskakująco dobre. W maju roku 1953 Hemingway otrzymuje Nagrodę Pulitzera za najlepszą książkę roku 1952 czyli za Starego człowieka i morze. Miesiąc później państwo Hemingwayowie wyruszają do Europy, rozpoczynając od Hiszpanii. Rząd frankistowski udzielił wizy pod warunkiem, że Hemingway będzie trzymał się na dystans od polityki. W sierpniu jadą do Paryża, potem do Mombasy w Kenii. Co prawda szczęście sprzyja Hemingwayowi jako myśliwemu – zabija lwa i lamparta, jednak w styczniu 1954 r. samolot, którym para leci do Ugandy zaczepia od druty telegraficzne między skałami i musi lądować. Komunikat linii lotniczych BOAC donosił – niesłusznie - o śmierci Pisarza. Kolejnego dnia katastrofie i to znaczenie poważniejszej uległ samolot przybyły po rozbitków. Tym razem obrażenia Hemingwaya był o wiele bardziej dotkliwe: rany i uraz głowy, pęknięcie prawej nerki, uszkodzenie wątroby, zmiażdżenie kręgów lędźwiowych, zwichnięcie ręki i ramienia. Mary zraniła się w kolano. Z Afryki Hemingwayowie wracają do Wenecji, gdzie przez większość dnia pisarz musi leżeć w łóżku.

28 października 1954 roku zostaje mu przyznana literacka nagroda Nobla. W udzielonym tuż po ogłoszeniu tej wiadomości wywiadzie telefonicznym, na pytanie, kto z pisarzy amerykańskich powinien otrzymać nagrodę Nobla jeszcze nim została ustanowiona, Hemingway odpowiedział, że Henry James. Oficjalny komunikat Akademii Szwedzkiej autor Słońce też wschodzi przyjął z rezerwą, gdyż była w nim mowa o w wcześniejszej fazie twórczości, kiedy pisał prozę „cyniczną, brutalną, i nieczułą”. Osobistego udziału w uroczystości odmówił ze względu na zdrowie. Nagrodę odebrał za niego i przeczytał przesłane przemówienie ambasador USA w Szwecji.

Ku końcowi

Stale Hemingwayowi dawały się we znaki bóle, w grudniu roku 1954 wystąpiła infekcja na twarzy, jednak w lecie 1955 Pisarz był już w znacznie lepszej formie. Książkę o Afryce doprowadził do 446 stron, w r. 1956 pisze również kilka opowiadań z lat II wojny światowej. W lecie roku 1956 ponownie wyrusza w podróż do Europy, kieruje się wraz z żoną do Hiszpanii, by tam spotkać się z liczącym 94 lata pisarzem Pio Baroja. Kontrolowana przez dyktatora Batistę Kuba straciła dla Hemingwaya wiele uroku. W listach do przyjaciół skarży się m.in. na rozbudowę Hawany, która przypomina „coś” pomiędzy Caracas a Barceloną. Dyktatura pogłębia depresję Pisarza, który rozmyśla o przeprowadzce na północ. Jesienią i wiosną 1957/58 powstaje książka wspomnieniowa o latach 1921-1926, spędzonych w Paryżu. Ukaże się pośmiertnie jako Ruchome święto (A Moveable Feast). Ostatecznie Pisarz opuszcza Kubę. Wyładowanym samochodem przejeżdża stany Iowa, Nebraska, Wyoming, aż do Idaho, gdzie czeka na niego wynajęty przez znajomych dom w Ketchum. Odnawia dawne znajomości, poluje, przyjmuje wizyty. Styczeń roku 1959 przynosi wiadomości o rewolucji Castro na Kubie: Batista wypędzony, „Finca Vigia” ocalona, dom wzięto pod opiekę państwa. W maju roku 1959 Hemingway znów przebywa w Hiszpanii: ogląda fiesty, walki byków, świętuje uroczyście swe 60. Urodziny. W październiku powraca na Kubę. Żona postarała się co prawda o naprawę „Finca Vigia”, jednak jesień spędzają w Ketchum.

Po koniec lipca roku 1960 Pisarz ponownie jedzie do Hiszpanii. Niestety, skarży się na bardzo złe samopoczucie, bezsenność i stany lękowe. Czuje się samotny, ma wyrzuty sumienia, pisze o całkowitym załamaniu nerwowym. Do Ketchum wraca w październiku, jednak zdrowie nadal nie poprawia się. 30 listopada rozpoczyna się trwające osiem tygodni leczenie w klinice Mayo w Rochester. Pisze już tylko listy. Pewnego dnia żona zobaczyła go z karabinem w ręku, Odtąd chowała go stale w zamkniętej na klucz piwnicy. 25 kwietnia 1961 roku konieczny okazał się kolejny pobyt w szpitalu, tym razem trwający do 26 czerwca. 30 czerwca i 1 lipca wypadały w sobotę i niedzielę. Hemingway spędzał czas głównie w pobliskim barze, jednak 2 lipca znalazł schowek z kluczami do piwnicy. Znalazł również karabin. Zastrzelił się.

Kilka słów o twórczości Ernesta Hemingwaya

Co prawda Pisarz spędził większość życia poza granicami USA, będąc prawdziwym „obywatelem świata”, jednak na świat spoglądał z perspektywy Amerykanina. W swych dziełach poruszał zróżnicowaną tematykę, stale zachowując cechy typowe dla lost generation. Cechy te przejawiały się w cechach charakteru bohaterów, w zmianach linii narracyjnej oraz w kompozycji poszczególnych utworów. Frederick Henry z Pożegnania z bronią, Jake Barnes ze Słońce też wschodzi, Henry Morgan z Mieć i nie mieć oraz Robert Jordan z Komu bije dzwon  i Santiago ze Starego człowieka i morza są pokonanymi zwycięzcami. Ich męstwo i mocne charaktery ukrywają napięcie i ból. W powieści Za rzekę, w cień drzew Pisarz wyraźnie powrócił do tematyki I wojny, łącząc czy tym charakterystyczną właśnie dla tego okresu poetykę i stylistykę, opowiadając o miłości włoskiej arystokratki Renaty do Richarda Cantwella.

Proza Hemingwaya kształtowała się w oparciu o jego warsztat dziennikarski, dlatego jest zarówno oszczędna w środki stylistyczne jak i ostra, chropowata, można powiedzieć: ascetyczna W redakcji oczekiwano połączenia plastyczności z obiektywizmem opisu, bardziej doświadczeni koledzy radzili, by wybierał tylko takie tematy, które znał z autopsji. Duże znaczenie dla rozwoju stylu miały lektury, zwłaszcza szczególnie cenione przez Hemingwaya powieści Marka Twaina oraz dzieła Henry’ego Davida Thoreau. Oprócz tego, na wczesną fazę rozwoju pisarskiego Hemingwaya wpływ miała również liryczna, nawiązująca do psychoanalizy proza Sherwooda Andersona. Duży wpływ na styl Pisarza wywarł również Paryż i środowisko młodzieży artystycznej skupione wokół Gertrude Stein, oddziałującej swymi eksperymentami pisarskimi i osobowością, Z pewnością oddziałała na Hemingwaya również imagizm – awangardowy kierunek poetycki, odrzucający bezpośredniość ekspresji emocjonalnej oraz retorykę poetycką, w miejsce ich stosujący operowanie obrazami. Oprócz tego, na styl autora Pożegnania z bronią wpłynął też autor opowiadań Ring Lardner, czyniący swymi bohaterami sportowców, aktorki, fryzjerów i innych „przeciętnych” ludzi. Lardner celowo używał potocznego, niekiedy nawet wulgarnego języka, by zdemaskować ich prymitywizm i głupotę.

Mistrzowska prostota podkreśla bogactwo świata wewnętrznego, opierając się zawsze na osobistych doświadczeniach Pisarza (np. ojczyste strony i zawód ojca Hemingwaya zostały oddane w losach Nicka Adamsa z powieści W naszych czasach). Udział w I wojnie światowej dał podstawę do napisania nowel tworzących zbiór Mężczyźni bez kobiet oraz powieści Pożegnanie z bronią. Poszczególne fakty z biografii, np. praca jako kierowca ambulansu na froncie włosko-austriackim, nieodwzajemniona miłość do sanitariuszki Agnes von Kurowsky, Hemingway twórczo przekształca w bolesny obraz cierpienia i męstwa straconego pokolenia.

W powieści Słońce też wschodzi oraz w pamiętniku z Paryża Ruchome święto Hemingway przedstawił stolicę Francji jako tymczasowy azyl i przystań młodych amerykanów. Marnują oni swe życie w kawiarniach, podróżują po świecie, a krótkie chwile wytchnienia odnajdują podczas festynów (np. hiszpańskiej fiesty) lub obcując z naturą (np. scena połowu pstrąga). Podróże są tu metaforą wewnętrznego niepokoju. Charakterystyczną cechą postaci kreowanych przez Pisarza jest ponadto ich pociąg do ekstremalnych doznań, wystawianie się na śmiertelne ryzyko, np. podczas corridy (Słońce też wschodzi, Śmierć po południu, Niebezpieczne lato) albo safari (Zielone wzgórza Afryki, Krótkie szczęśliwe życie Franciszka Macombera oraz Śniegi Kilimandżaro). W utworach tych śmierć i okrucieństwo przekształcają się w estetyczną sztukę polowania i walki.

Ernest Hemingway brał udział we współczesnych mu wydarzeniach historycznych, wypowiadał się na ich temat zarówno w swym utworach literackich jak i publicystyce. W powieściach Mieć i nie mieć oraz Komu bije dzwon a także zbiorze opowiadań Zwycięzco nie bierz nic i sztuce Piąta kolumna ukazał, podobnie jak w publicystyce z okresu wojny domowej w Hiszpanii, atmosferę tzw. gniewnej dekady, angry decade lat. 30 XX wieku. Wydarzenia przypadłe na l. 40 zostały odzwierciedlone w publicystyce z lat II Wojny światowej i w powieści Wyspy na Golfsztromie.

Na zakończenie można zaznaczyć, że większą część dorobku Noblisty przełożył na polski Bronisław Zieliński – prywatnie przyjaciel Hemingwaya.

Rafał Marek, 11.07.2022

Literatura:
Artykuł encyklopedyczny w Wikipedii Ernest Hemingway, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ernest_Hemingway
Leszek Elektorowicz [w:] Ernest Hemingway, Komu bije dzwon, tł. Bronisław Zieliński, BN II 194, Ossolineum, Wrocław et al., 1988 (wydanie 2), s. I-XLIII, LXXXI-LXXXV.
Bartosz Marzec, Bronisław Zieliński, grudzień 2010, https://culture.pl/pl/tworca/bronislaw-zielinski
Philip Young s.v. Ernest Hemingway [w:] Encyclopedia Britannica, 28 Jun. 2022, https://www.britannica.com/biography/Ernest-Hemingway

Ernest Hemingway - wydania

Epoka literacka: Współczesność