Związki frazeologiczne - definicja, rodzaje, pochodzenie

Związki frazeologiczne różnią się od innych połączeń wyrazowych. Ich znaczenie jest stałe i nie zmienia się w czasie. Wiele związków frazeologicznych swoje źródła posiada w mitologii greckiej oraz w Biblii.

  • Związki frazeologiczne – definicja
  • Rodzaje związków frazeologicznych
  • Pochodzenie frazeologizmów
  • Błędy frazeologiczne
  • Związki frazeologiczne – definicja

    Związek frazeologiczny (frazeologizm) to utrwalone połączenie dwóch lub kilku wyrazów, które w swojej niezmiennej formie posiada określone znaczenie. Jest ono odmienne od sensu poszczególnych słów, na jakie składa się dany frazeologizm.

    Rodzaje związków frazeologicznych

    Związki frazeologiczne dzielą się ze względu na swoją formę gramatyczną oraz pod kątem stopnia połączeń poszczególnych wyrazów, które je budują. Innym klasyfikatorem poszczególnych związków frazeologicznych jest ich pochodzenie oraz sposób, w jaki zostały stworzone.

    Podział gramatyczny związków frazeologicznych:

    Pod kątem gramatycznym frazeologizmy dzielą się na:

    • wyrażenia – a więc takie związki frazeologiczne, które zbudowane zostały na podstawie łączenia części mowy. Główną osią wyrażeń frazeologicznych mogą być więc przymiotniki, rzeczowniki, przysłówki lub imiesłowy przymiotnikowe. Przykładem wyrażenia frazeologicznego może być „czerwone i czarne”
    • zwroty – najpopularniejsze związki frazeologiczne. Ich osią jest czasownik lub imiesłów przysłówkowy. Poszczególne słowa łączą się ze sobą i przyjmują osobne znaczenie, np. w zwrocie „biorąc pod uwagę” sformułowanie to nie odnosi się dosłownie do chwytania uwagi – oznacza natomiast zainteresowanie się danym tematem lub odniesienie do konkretnej kwestii.
    • frazy – zdania, które zakorzeniły się w tradycji i funkcjonują w języku codziennym w swoim frazeologicznym znaczeniu. Przyjmują one najczęściej formę zdań lub równoważników zdań, np. pod postacią aforyzmów lub sentencji.

    Ze względu na stopień połączenia między wyrazami wyróżnić można:

    • frazeologizmy stałe – takie związki frazeologiczne, które nigdy nie ulegają zmianie. Przykładem frazeologizmów stałych może być fraza „patrzeć przez różowe okulary”.
    • frazeologizmy łączliwe – poszczególne słowa związane są ze sobą w utarty i obecny w tradycji sposób. W przypadku tego rodzaju sformułowań bardzo trudno określić, że są one związkami frazeologicznymi, ponieważ funkcjonują one w mowie codziennej, a ich znaczenie jest czytelne dla wszystkich użytkowników języka polskiego (np. zwrot „dobić targu”).
    • frazeologizmy luźne – słowa, które składają się na dany frazeologizm, zachowują swoje własne znaczenie. W tym typie frazeologizmów możemy swobodnie zmieniać kolejność wyrazów bez utraty sensu związku frazeologicznego.

    Mechanizm powstawania związków frazeologicznych wprowadza następującą klasyfikację:

    • frazeologizmy otwarte – a więc takie, które przyjęły swoją określoną postać na podstawie wzorca słownikowego. Mogą być to zarówno frazeologizmy odtworzone („tłumy walą do kina”), przekształcone („akcja rozwija się”), jak i złożone („akcje idą w górę”).
    • frazeologizmy zamknięte – frazeologizmy, które zbudowane zostały z autonomicznych zespołów znaczeniowych, często składających się z dwóch lub więcej słów. Takimi frazeologizmami mogą być zarówno zwroty przyimkowe (np. „biały kruk”), jak i idiomy („jak już to już”).

    Pochodzenie frazeologizmów

    Źródeł poszczególnych frazeologizmów upatrywać należy w tradycji, kulturze, literaturze oraz mowie codziennej i obyczajach danej społeczności. Z tego powodu wyróżnić można następujące źródła związków frazeologicznych:

    • frazeologizmy wywodzące się z Biblii – w Starym i Nowym Testamencie odnaleźć można wiele związków frazeologicznych, które przeniknęły do codziennej komunikacji. Takim frazeologizmem jest np. „manna z nieba”, którego znaczenie odwołuje się do konkretnej sytuacji przedstawionej w Starym Testamencie, a który oznacza coś wyczekiwanego, upragnionego
    • frazeologizmy wywodzące się z mitologii – związki frazeologiczne, które odnoszą się do konkretnych wydarzeń, postaci lub ich atrybutów. Zrozumienie ich znaczenia wymaga znajomości poszczególnych mitów. Przykładem frazeologizmu wywodzącego się z mitologii jest np. „pięta Achillesa”. Odwołuje się on do historii bohatera „Iliady” i oznacza „słaby punkt”.
    • frazeologizmy wywodzące się z obyczajów – takie związki frazeologiczne, których znaczenia poszukiwać należy w czasach, w których powstały. Przykładem może być np. frazeologizm „palić za sobą mosty”. W mowie codziennej oznacza to utratę lub urywanie kontaktu z kimś lub czymś. Pochodzenie tego frazeologizmu nie ma jednak związku z relacjami międzyludzkimi – odnosi się do strategii dawnych wojsk, które często przez podpalanie mostów odcinały drogę wrogom na swoim szlaku.
    • frazeologizmy wywodzące się z literatury – frazeologizmy, których znaczenie, podobnie jak w przypadku frazeologizmów biblijnych oraz mitologicznych, wymaga znajomości konkretnej postaci, wydarzenia lub jej atrybutu. Ten typ frazeologizmów przenika do mowy potocznej z literatury i sztuki światowej. Przykładem może być fraza „walka z wiatrakami”, która nawiązuje do szalonego przedsięwzięcia Don Kichota, a oznacza walkę lub spór z czymś wymyślonym.
    • frazeologizmy wywodzące się z mowy potocznej – typ frazeologizmów, które utrwaliły się w języku ze względu na swoją funkcjonalność. Tego rodzaju związki frazeologiczne pozwalają na opisywanie rzeczywistości w prosty i zapadający w pamięć sposób. Przykładem frazeologizmów wywodzących się z mowy potocznej może być sformułowanie „mieć lepkie ręce”, które oznacza kradzież.

    Błędy frazeologiczne

    Choć frazeologizmy przeniknęły do mowy codziennej, bardzo łatwo o ich błędne użycie. Trudności z frazeologizmami dotyczą najczęściej odwrócenia kolejności poszczególnych słów, zastępowania wyrazu zupełnie innym lub nieprawidłowej odmiany wyrazów, które wchodzą w ich skład. Do błędów frazeologicznych zaliczamy:

    • pominięcie jednego z członów wyrażenia – błędy takie powstawać mogą zarówno przez pośpiech, jak i przez niezrozumienie konkretnego związku frazeologicznego. Opuszczenie jednego słowa wpływa znacząco na sens komunikatu, dlatego należy wystrzegać się tego rodzaju błędów. Przykładem błędnego użycia związku frazeologicznego może być zwrot „pisane po wodzie”. Poprawna forma tego frazeologizmu brzmi „pisane patykiem po wodzie”.
    • modyfikacja postaci frazeologizmu – w przypadku tego błędu częstym mechanizmem jest nie tyle opuszczanie konkretnego wyrazu, a zastępowanie go zupełnie innym. W mowie codziennej spotkać można bardzo wiele tego rodzaju nadużyć, np. „być na prostej drodze” (zamiast: „na dobrej drodze”), „szybka piłka” (zamiast „krótka piłka), czy „a nóż widelec” (zamiast „a nuż widelec”). Znacznej części tych błędów towarzyszy niezrozumienie ich znaczenia i przyswojenie sobie niepoprawnej formy.
    • błędy w odmianie wyrazów – tego rodzaju błędy wynikają z niewłaściwej deklinacji. Związki frazeologiczne to zespoły wyrazów, które swoje znaczenie posiadają w tradycji i muszą występować w swojej niezmienionej formie; z tego powodu sformułowanie „przywiązywać uwagę” (zamiast „przywiązywać wagę”) jest uznawane za błędne.

    Zasady tworzenia i wykorzystywania frazeologizmów wynikają przede wszystkim z faktu ich trwałej obecności w kulturze. By komunikat, w którym został użyty związek frazeologiczny, pozostał zrozumiały dla odbiorcy, należy przywoływać go w takiej formie, w jakiej funkcjonuje on w języku.


    Czytaj dalej: Alegoria - definicja, przykłady

    Ostatnia aktualizacja: 2021-05-09 23:32:08