Wszyscy ludzie posługują się językiem. To unikalna zdolność naszego gatunku, strywializowana w swojej powszechności. Tymczasem podlega on badaniom, jest systematyzowany i analizowany. W taki sposób wyznacza się jego elementy, składowe części języka. Jednym z podstawowych jest zdanie. Zdania można zaś podzielić na pojedyncze i złożone. Czym są te dwa typy składowych wypowiedzi? Jak w łatwy sposób je od siebie odróżnić?
Czym jest zdanie?Zdanie pojedyncze - definicjaZdanie złożone - definicjaPrzykłady zdań pojedynczych i złożonych
Czym jest zdanie?
Na początku należy sobie odpowiedzieć na pytanie, czym jest zdanie. Językoznawcy określają tak komunikat językowy, służący do wyrażenia jakiejś treści i podlegający ograniczeniom formalnym. Części składowe zdania wchodzą z sobą w zależności. Najważniejszym wyznacznikiem zdania jest występowanie orzeczenia. Wypowiedź bez niego określana jest mianem równoważnika zdania.
Orzeczeniem nazywamy zaś część zdania, która wyraża czynność podmiotu. Najczęściej wyrażona jest w formie czasownika, wtedy też nazywane jest orzeczeniem prostym. Istnieją również inne rodzaje orzeczeń: imienne, modalne, peryfrastyczne, eliptyczne i wykrzyknikowe.
Zdania dzielą się zależnie od ilości zastosowanych w nich orzeczeń na pojedyncze i złożone.
Zdanie pojedyncze - definicja
Zdanie pojedyncze jest wypowiedzią, która zawiera tylko jedno orzeczenie. Ten typ wypowiedzi podzielić można na zdania pojedyncze rozwinięte i nierozwinięte.
Zdania pojedyncze nierozwinięte składają się z samego podmiotu i towarzyszącego mu orzeczenia.
Zdania rozwinięte to takie, w których prócz podmiotu i orzeczenia występują również inne części zdania, to jest przydawka, okolicznik oraz dopełnienie.
Zdanie złożone - definicja
Zdania złożone wyróżniają się istnieniem podmiotu i przynajmniej dwóch orzeczeń. Oznacza to więc, że w skład zdania złożonego wchodzą dwa zdania składowe. Zdania te pozostają wobec siebie w pewnych zależnościach, które określają podział na zdania złożone podrzędnie i współrzędnie.
Zdania złożone podrzędnie
Zdania złożone podrzędnie składają się ze zdania podrzędnego i nadrzędnego. Oba nie mogą istnieć niezależnie od siebie, zdanie podrzędne określa zdanie nadrzędne. W dalszej kolejności dzielą się one na:
- Przydawkowe - zdanie nadrzędne pyta o treść zdania podrzędnego pytaniami przydawkowymi
- Dopełnieniowe - zdanie nadrzędne pyta o treść zdania podrzędnego pytaniami dopełniania
- Okolicznikowe - zdanie nadrzędne pyta o treść zdania podrzędnego pytaniami okolicznika
- Podmiotowe - zdanie nadrzędne pyta o treść zdania podrzędnego pytaniami podmiotu
- Orzecznikowe - zdanie nadrzędne pyta o treść zdania podrzędnego pytaniami orzeczenia
Zdania złożone współrzędnie
Zdania złożone współrzędnie mogą istnieć niezależnie od siebie, nie są wobec siebie w stosunku zdania podrzędnego i nadrzędnego. Dzielą się one na:
- Łączne - czynności opisane w zdaniu łączą się ze sobą, współistnieją. Zdania łączne można poznać po spójnikach typu: i, oraz, tudzież, ani, ni, jak itp.
- Rozłączne - czynności w zadaniu wykluczają się wzajemnie; zdania są połączone za pomocą spójników rozłącznych lub, albo, bądź, czy ipt.
- Przeciwstawne - czynności opisane w zdaniu są sobie przeciwstawne. Spójniki charakterystyczne to ale, lecz, jednak, zaś itp.
- Wynikowe - czynność opisana w jednym zdaniu wynika z drugiej. Zdania wynikowe można poznać po spójnikach typu: więc, toteż, zatem, dlatego itp.
Przykłady zdań pojedynczych i złożonych
Przykłady zdań pojedynczych
Zdania pojedyncze nierozwinięte
- Kot miauczy - podmiot w postaci kota wykonuje czynność, czyli miauczy
- Ania śpiewa - Podmiot w postaci Ani wykonuje czynność, czyli śpiewa
Zdania pojedyncze rozwinięte
- Szczygieł śpiewa pięknie - podmiot (szczygieł), orzeczenie (śpiewa), okolicznik (pięknie)
- Żołnierz dzielnie walczy - podmiot (żołnierz), orzeczenie (walczy), okolicznik (dzielnie)
Przykłady zdań złożonych
Zdania złożone podrzędnie
- Gra w gry, które lubi - zdanie złożone podrzędnie przydawkowe. Gra w gry (jakie), jakie lubi.
- Jestem taki, jaki byłem zawsze - zdanie złożone podrzenie orzecznikowe. Jestem taki (jaki?), jaki byłem zawsze.
Zdania złożone współrzędnie
- Lubi piec pączki oraz ugniatać ciasto - Pieczenie ciasta i ugniatanie ciasta dzieje się w tym samym momencie. Zdania są więc złożone współrzędnie łącznie
- Zaczął się uczyć, dlatego ściszył muzykę - Zdania wynikają z siebie. Podmiot ściszył muzykę dlatego że zaczął się uczyć. Zdania są złożone współrzędnie wynikowo
Czytaj dalej: Kim był męczennik i co oznacza męczeństwo?
Ostatnia aktualizacja: 2021-11-07 11:17:13
