Rodzaje wierszy: budowa, typy, cechy, przykłady

Wiersz to bardzo powszechny sposób wyrazu. Czytając go, oceniamy stojące za nim emocje i idee. Nawet w szkole, najczęściej dokonujemy interpretacji treści utworu, nie poświęcając uwagi niczemu innemu. Nieliczni zastanawiają się nad cechami dzieła, czy charakterem poszczególnych elementów jego budowy. Tymczasem wiersz to skodyfikowana forma organizacji tekstu, występująca w kilku specyficznych rodzajach. Warto poznać jego kolejne części składowe i nauczyć się rozpoznawać odmienne typy.

  • Wiersz - budowa i cechy
  • Rodzaje wierszy
  • Wiersz - budowa i cechy

    W skład budowy wiersza wchodzi:

    • Liczba strof - oznacza ilość zwrotek, jaką posiada wiersz. Są one wyraźnie wydzielone w strukturze dzieła.
    • Liczba wersów w strofie - określa z ilu linijek tekstu składa się pojedyncza zwrotka wiersza.
    • Liczba sylab w wersie - każdy wers ma określoną liczbę sylab.
    • Rymy - powtórzenie podobnie brzmiących końcówek wyrazów w obrębie wersu. Istnieje kilka możliwych układów rymów, dzielących się na rodzaj męski i żeński.
    • Rytm - oznacza regularność w rozkładzie akcentów na przestrzeni wiersza.

    Analizę budowy dzieła rozpoczynamy kolejno od ustalenia liczby strof, następnie ilość wersów w każdej z nich i policzeniu sylab. Następnie analizujemy rymy wraz z ich układem oraz rytm. Odpowiednie przeprowadzenie analizy cech wiersza ma znaczenie dla jego późniejszej intepretacji. Zależy też często od rodzaju, do jakiego dany utwór poetycki należy. Ważne jest też, żeby pamiętać, że niektóre z wyżej wymienionych cech budowy mogą nie występować w danym dziele.

    Rodzaje wierszy

    Ze względu na cechy, możemy wyróżnić następujące typy wierszy:

    Biały

    Wiersz biały nie posiada żadnych rymów w klauzulach (końcówkach wersów). Pisali nim tacy poeci jak Cyprian Kamil Norwid czy Juliusz Słowacki. Do polskiej poezji wprowadził go prawdopodobnie Jan Kochanowski.

    Doskonałym przykładem wiersza białego może być Moja poezja T. Różewicza.

    Sylabiczny

    Posiada stałą liczbę sylab w wersach. Ponadto charakteryzuje się stałym akcentem na przedostatniej sylabie wersu. Występuje tu również średniówka, czyli stały przedział w wewnątrz wersu, pojawiający się po danej liczbie sylab. Średniówka pojawia się w dziełach ośmiozgłoskowcach i dłuższych. Najczęściej zaś spotykanym wierszem sylabicznym jest jedenasto- i trzynastozgłoskowiec.

    Przykładem wiersza sylabicznego może być Pieśń XXV Jana Kochanowskiego (Czego chcesz od nas, Panie). Co ciekawe to właśnie poeta z Czarnolasu wprowadził rodzaj sylabiczny do polskiej poezji.

    Sylabotoniczny

    Posiada stałą liczbę sylab w wersach i stałe miejsce występowania sylab akcentowanych. Różnicą pomiędzy wierszem sylabicznym a sylabotonicznym jest miejsce pojawiania się akcentu. W wierszu sylabotonicznym może on wystąpić na dowolnej sylabie, nie zaś tylko na przedostatniej od końca. Reguluje to tym samym kolejne wersy dzieła.

    Znakomitym przykładem wiersza sylabotonicznego jest Bzy Pensylwanii Jana Lechonia.

    Toniczny

    Wiersz toniczny nie posiada jednakowej liczby sylab w wersie, musi mieć natomiast taką samą liczbę akcentów. Nie muszą być one jednak rozłożone w sposób stały. Dzięki takim zabiegom w poszczególnych wersach wybija się rytm, tempo muzyczne strofy.

    Przykładem wiersza tonicznego może być Campo di Fiori Czesława Miłosza.

    Wolny

    Najczęściej spotykany rodzaj wiersza we współczesnej poezji. Swoją nowoczesną formę zawdzięcza swobodnemu, ale celowemu układowi wersów, mających często nieregularną liczbę sylab. Przykładem takiego utworu poetyckiego jest Gotyk 1954 Tadeusza Różewicza.

    Stroficzny

    Wierszem stroficznym możemy nazwać każde dzieło, które zostało podzielone na strofy. Oznacza to, że wersy zostały związane w równe fragmenty o zamkniętej budowie. Stroficzną budową wykazuje się Księga ubogich Jana Kasprowicza, która jest zarazem wierszem tonicznym.

    Stychiczny

    Jest to wiersz ciągły, napisany bez podziału na strofy. Rzadko używany przy krótkiej formie, charakterystyczny przede wszystkim dla poematów i eposów. Dobrym jego przykładem jest utwór Jana Kochanowskiego Na dom w Czarnolesie.

    Trzeba przy tym zaznaczyć, że wymienione tutaj typy są zwyczajnie najczęściej spotykane, a sposób ich podziału to jedynie polska szkoła. Istnieje wiele różnych form typologizacji wierszy, w zależności od kraju ich zastosowania.


    Czytaj dalej: Kim był człowiek zlagrowany? Cechy, przykłady w literaturze

    Ostatnia aktualizacja: 2022-11-17 10:01:29