Tworząc dzieło literackie, autor w pewien sposób powołuje odrębny świat. Tworzy zależności między jego składowymi, dobiera częstotliwość oraz natężenie elementów. Tego typu układ nazywany jest kompozycją. Na przestrzeni wieków wykształciły się cztery rodzaje kompozycji w literaturze: zamknięta, otwarta, ramowa i szkatułkowa. Najczęściej spotykane są pierwsze dwie, diametralnie od siebie odmienne. Każda rządzi się bowiem swoimi prawami i popularna była na przestrzeni innego okresu literackiego.
"Kompozycja" to słowo pochodzenia łacińskiego, oznaczające układ. W wielkim skrócie kompozycja literacka jest sposobem budowy świata przedstawionego w dziele literackim. Obejmuje ułożenie materiału, na który składa się dany tekst. Stanowi więc nadrzędny schemat ułożenia powiązanych ze sobą motywów, których użył autor. Na kompozycję literacką składa się: organizacja świata przedstawionego, zawartość fabularna dzieła, układ wątków i motywów, konstrukcja postaci, miejsce narratora lub podmiotu lirycznego względem świata przedstawionego. Rodzaj kompozycji wyznaczany jest przez temat utworu, koncepcję autora oraz sam gatunek literacki. Wyróżnia się cztery rodzaje kompozycji w literaturze: zamkniętą, otwartą, ramową i szkatułkową. Zamknięta jest najstarszą ze wszystkich i stanowi przeciwieństwo z kompozycją otwartą. Wykształciły się również najwcześniej, niemniej nadal wiele dzieł jest pisane właśnie w takie sposób.
Najstarsza forma kompozycji, spotykana również najczęściej. Charakteryzuje się spójną, logiczną ciągłością i wyraźnym zakończeniem. Jasny dla odbiorcy układ nie pozostawia wiele miejsca na własną interpretację wątków. Dzieło ma przejrzystą formę, można wręcz powiedzieć, iż kompozycja zamknięta jest spójną.
Przykładem tego typu budowy tekstu literackiego może być Trylogia Henryka Sienkiewicza. Jako powieść historyczna osadzona jest w konkretnych ramach czasowych i opiewa wydarzenia na tle historii Polski. Są one opisane bezpośrednio, co nie pozwala czytelnikowi interpretować ich znaczenia. Jest on raczej swoistym obserwatorem przygód bohaterów, widzianych oczyma narratora. Odbiorca musi je jedynie poznać. Wydarzenia dzieją się chronologicznie, układ czasu nie jest w żaden sposób zaburzony podczas trwania akcji. Co najważniejsze, każda część Trylogii posiada jasne zakończenie. Ten ewidentny punkt kulminacyjny jest podany dla odbiorcy dosłownie "na tacy". Nie wymaga więc żadnej formy dociekań, nie jest też zakończeniem otwartym.
Kompozycja ta zrywa z zasadą jedności czasu, miejsca i akcji. Autora w pewien sposób zaprasza przez nią czytelnika do współtworzenia dzieła poprzez jego otwartą interpretację. Robi to poprzez swoisty układ elementów, m.in. nieciągłą narrację. Kompozycję otwartą poznać można po sugerowaniu ukrytego, głębszego znaczenia czytanego tekstu.
Literacką epoką kulminacji tego typu kompozycji literackiej był romantyzm. To właśnie z niego pochodzi najwięcej przykładów tego sposobu budowy tekstu. Podać tutaj można m.in. Kordiana Juliusza Słowackiego. Główny bohater widoczny przedstawiany jest w kilku okresach swojego życia. Na początku to młodzieniec z zawodem miłosnym, następnie podróżujący po świecie młody mężczyzna, swoisty prorok z góry Mont Blanc i zatwardziały rewolucjonista. Dzieje się więc wiele, postać przemieszcza się zarówno w czasie, jak i przestrzeni. Nie zostaje więc zachowana zasada jedności trzech: czasu, miejsca oraz akcji. Pojawiają się motywy fantastyczne, które trudno jest interpretować jednoznacznie. Co więcej, Słowacki stosuje język bardzo wysublimowany i pełen alegorycznych motywów. To powoduje, że czytając Kordiana, każdy odbiorca dostrzeże inne dzieło. Co więcej, jako dramat może być również zinterpretowany na wiele różnych sposobów. Czyni to widza częścią procesu tworzenia, ostateczny kształt dzieła zostaje bowiem nadany wyłącznie przez niego samego. Kompozycja jest więc otwarta.