Anafora (z greckiego „podniesienie”), to środek stylistyczny polegający na celowym powtórzeniu słów lub fraz rozpoczynających wersy w wierszu bądź zdań w utworze napisanych prozą. Dzięki niemu można nadać wierszowi rytm i podkreślić znaczenie konkretnej frazy. Rozpoznanie anafory w utworze jest łatwe, gdyż wystarczy jeden krótki powtarzający się wyraz, by mówić o jej zastosowaniu.
Spis treści
Anafora (lub: epanafora) to rodzaj powtórzenia, w jakim powtarzane słowa i frazy pojawiają się zawsze na początku zdania lub wersu. W przeciwieństwie do epifory, w której powtórzenie występuje na końcu, anafora zawsze znajduje się na początku danego segmentu tekstu. Ten rodzaj powtórzenia charakteryzował poezję epoki baroku, gdy autorom zależało na zaskoczeniu odbiorcy za pomocą oryginalnej konstrukcji wiersza. Po anaforę sięgano również nierzadko w kolejnych epokach literackich, korzystają z niej też współcześni autorzy.
Anafora ma za zadanie zwiększać siłę przekazu danego słowa lub frazy. Poprzez powtórzenie podkreśla się znaczenie konkretnego wyrażenia i jego znaczeń dla całego utworu, wskazując odbiorcy, na co powinien zwrócić większą uwagę, aby móc odczytać z niego intencje autora. W wierszach dodatkowo zastosowanie go pomaga w utrzymaniu rytmu, co zwiększa płynność wymowy. Należy pamiętać, że anafora wywodzi się między innymi z oratorstwa, stąd istotny staje się aspekt wybrzmienia tekstu czytanego na głos. Anafora może być wykorzystywana do opóźnienia przekazywania kolejnych informacji, by zbudować większe napięcie u odbiorcy. Odbiorca dłużej czeka na wyjaśnienie głównej myśli autora, gdyż otrzymuje je dopiero w kolejnych wersach, uzupełniających przekaz dzieła.
Dzięki anaforze nadaje się utworowi podniosły, uroczysty ton. Dzięki niej wiersz może służyć do wychwalania określonych postaw, ukochanej kobiety i innych istotnych, wartych wyolbrzymienia kwestii należących do tematyki. Anafora sprawia, że dzieło przykuwa uwagę np. do piękna wybranki serca, kolejno podkreślając atuty jej urody. Powtórzenie może pojawić się zarówno jedynie w dwóch kolejnych wersach, jak i częściej w zależności od intencji autora.
Anafora pojawia się w wielu dziełach polskich i zagranicznych twórców. Jej przykład można znaleźć nawet w Biblii. W Apokalipsie św. Jana anafora ma na celu zbudowanie napięcia i wskazanie kolejnych zdarzeń, które są oznakami końca świata i Sądu Ostatecznego: „I ujrzałem na prawej ręce Zasiadającego na tronie księgę (...). I ujrzałem potężnego anioła (...). I ujrzałem między tronem z czworgiem Zwierząt a kręgiem Starców stojącego Baranka (...)”.
W wierszu barokowym po anaforę sięgnął Daniel Naborowski w utworze „Do Anny”. Użył jej, by podkreślić przemijanie kobiecej urody i stopniową utratę atrakcyjności, jednocześnie deklarując stałość uczuć, pomimo upływu czasu:
„Z czasem wszytko przemija, z czasem bieżą lata,
Z czasem państw koniec idzie, z czasem tego świata.
Z czasem ustaje dowcip i rozum niszczeje,
Z czasem gładkość, uroda, udatność wiotczeje.”.
Powtórzenie w funkcji anafory wykorzystał też Bolesław Leśmian w wierszu „Nie obiecuję Ci prawie nic”. Kamil Krzysztof Baczyński, polski poeta z okresu II wojny światowej i żołnierz, powtórzył tytułową frazę w utworze „Pisz do mnie listy” dwukrotnie. Jego wiersz stał się inspiracją do nagrania utworu „Sen we śnie” przez duet Sanah i Grzegorz Turnau. Anafora występuje też kilkukrotnie w utworze Agnieszki Osieckiej "Umrzeć z miłości”:
„(...) I nie mieć już żadnych spraw
i do nikogo złości.
I tylko błagać Boga, by choć raz.”