Irracjonalizm definiowany jest jako pogląd filozoficzny, który głosi, że rzeczywistości nie da się poznać w sposób racjonalny, a najważniejsze są w nim pozarozumowe środki poznawcze. Nie da się bowiem poznać rzeczywistości tylko w sposób zmysłowy czy rozumowy. Koncepcja ta popularna była w takich epokach jak romantyzm i modernizm. Irracjonalizm widoczny jest więc w dziełach epoki romantyzmu, kiedy to wiara stała się jednym z programowych założeń twórców tamtych czasów. Także uważali oni, że nie wszystkie aspekty świata można poznać zmysłami czy rozumem, a niektóre elementy należy po prostu przyjąć zgodnie z wiarą. Dodatkowo w irracjonalizmie i w romantyzmie ważna jest także figura jednostki wyjątkowej, wybitnej, często przez społeczeństwo postrzeganej jako szalonej i niezrozumiałej.
Irracjonalizm najłatwiej jest dostrzec i wskazać w programowym dziele romantyzmu, jakim jest ballada “Romantyczność” autorstwa Adama Mickiewicza. Wydana została w zbiorze “Ballady i romanse” w roku 1822, który jest też umownie uznawany za datę rozpoczęcia polskiego romantyzmu. “Romantyczność” zawiera najważniejsze założenia, jakimi kierowali się twórcy tej epoki i jest ona swego rodzaju manifestem światopoglądowym. Mickiewicz w utworze zestawił ze sobą dwa sposoby postrzegania świata. Jeden z nich polega na rozumowym postrzeganiu rzeczywistości, drugi zaś właśnie na wierze w to, że nie wszystko człowiek może poznać, zmierzyć i zrozumieć. W niektóre rzeczy trzeba po prostu uwierzyć, co nie odbiera im autentyczności. Genezy tego światopoglądu w dziele Mickiewicza szukać można w “Hamlecie” Williama Szekspira, z którego zresztą polski poeta zaczerpnął motto do innego swojego innego dzieła, a mianowicie drugiej części “Dziadów”.
Irracjonalizm w romantyzmie przejawiał się także kreowaniem wyjątkowych postaci wyjątkowych, uznawanych za szalone. Romantycy wyposażali jednak takich bohaterów w umiejętność szerszego postrzegania rzeczywistości i widzenia rzeczy, które często są niedostępne dla innych ludzi, którzy skupiają się zbyt na oczywistych elementach życia. Postaci tego typu często były utożsamiane z szaleństwem - społeczność nie rozumiała ich i nie potrafiła uwierzyć w rzeczy, które mówią. Jednak właśnie dzięki takiemu szaleństwu - które reprezentuje właśnie Karusia z “Romantyczności” czy Konrad z dramatu “Dziady” - bohaterowie mogą widzieć więcej i nie są oni ograniczeni narzuconymi im przez społeczeństwo obyczajami i konwencjami. Ich wiara jest dla nich właściwą perspektywą postrzegania świata, dzięki czemu Karusia rozmawia ze swoim zmarłym narzeczonym, Konrad zaś doświadcza wizji, mówiących mu o dalszych losach jego i jego ojczyzny. Oboje traktowani są jako osoby inne niż wszyscy, zdecydowanie wyróżniające się z tłumu. Wierzą bowiem, że są na świecie rzeczy, których nie można objąć rozumem, ale nie sprawia to, że są one fałszywe czy zmyślone.
Irracjonalizm jest więc elementem obecnym w wielu dziełach epoki romantyzmu, a jego założenia pokrywają się z tym, co głosili ówcześni twórcy. Zarówno irracjonalizm, jak i romantycy, kładli nacisk na poznawanie świata nie tylko przy pomocy zmysłów i rozumu. Ważne było zachowanie wiary i zaufanie sobie, że na świecie istnieją rzeczy, których nie da się poznać w sposób tradycyjny, ale nie zmienia to faktu, że są one prawdziwe.