Homonimy - definicja, rodzaje, przykłady, zastosowanie

W języku polskim odnaleźć można słowa, które są identyczne w brzmieniu oraz formie graficznej, jednak posiadają różne znaczenie. Te wyrazy (lub niekiedy również związki wyrazowe) nazywamy homonimami.

  • Homonimy – definicja
  • Rodzaje homonimów
  • Homonimy a ortografia
  • Homonimy i wyrażenia polisemiczne
  • Homonimy a rodzaje gramatyczne
  • Praktyczne zastosowanie homonimów
  • Homonimy – definicja

    Homonimy to wyrazy, między którymi dochodzi do zjawiska homonimii, czyli sposobu na wyrażenie odmiennych znaczeń przy pomocy tych samych funkcji językowych. Gdy w zdaniu występuje homonim, znaczenia użytego słowa można domyślić się przede wszystkim z kontekstu komunikatu.

    Rodzaje homonimów

    Homonimy różnią się pomiędzy sobą przede wszystkim tym, w jaki sposób zachodzi pomiędzy nimi relacja, która zbliża je do siebie znaczeniowo. Wśród homonimów wyróżnić należy zatem:

    • homonimy, które charakteryzują się identycznym zapisem i wymową form gramatycznych: a więc wszystkie te homonimy, które mogą posiadać identyczne brzmienie w zależności od stopnia swojej odmiany i formy gramatycznej. Przykładem tego rodzaju homonimów może być wyraz „piła”. Jest to rzeczownik, którym określa się przyrząd do cięcia drewna lub metalu. Identyczne słowo służy do opisu czynności wykonywanej przez kobietę w czasie przeszłym, a więc „ona piła”. W przypadku homonimów tego rodzaju szczególnie ważny jest kontekst wypowiedzi – to on pozwala na określenie, o które znaczenie chodzi.
    • homofony – rodzaj homonimów, które charakteryzują się identyczną wymową, jednak różnią się między sobą formą zapisu. Homonimy tego typu mogą zmieniać znacząco sens komunikatu, jeżeli ich pisownia okaże się błędna (np. „Bóg” oraz „buk”).
    • homonimy o takiej samej wymowie i formie zapisu, ale posiadające różne znaczenia – homonimy tego rodzaju wymagają odpowiedniego kontekstu, który pomoże w zrozumieniu sensu komunikatu, ponieważ wyrazy lub związki wyrazowe je tworzące odnoszą się często do zupełnie innych znaczeń. Przykładem takich homonimów jest np. wyraz „para”. Oznacza on zarówno fizyczny stan skupienia (np. para wodna), określa liczbę osób lub rzeczy („para” jako dwie osoby oraz „para” jako para okularów, butów, etc.)
    • homografy – homonimy, których forma zapisu jest identyczna, różnią się one jednak znacząco pod względem wymowy i znaczenia. Ten typ homonimów spotykany jest najczęściej w języku angielskim, jednak w polszczyźnie również odnaleźć można kilka przykładów. Najpopularniejszym z nich jest wyraz „cis”, który oznacza zarówno gatunek drzewa jak i termin muzyczny.

    Homonimy a ortografia

    Choć niektóre wyrazy brzmią identycznie, różnicę można dostrzec przyglądając się ich graficznej postaci. Tego rodzaju homonimy sprawiają największą trudność wówczas, gdy komunikat, w którym się mieszczą, pozbawiony jest kontekstu. W przypadku wielu wyrazów bardzo istotna okazuje się poprawność gramatyczna, szczególnie w zakresie pisowni ch-h oraz ż-rz. Przykładami tego rodzaju trudności mogą stać się wyrazy takie jak:

    • chart i hart – pierwsze z wyrażeń oznacza rasę psa, drugie z kolei dotyczy rodzaju wytrzymałości fizycznej lub psychicznej (hart ducha).
    • jeżyk i jerzyk – choć oba wyrazy dotyczą zwierząt, istnieje pomiędzy nimi istotna różnica znaczeniowa. „Jeżyk” jest określeniem na młodego jeża, natomiast jerzyki to ptaki, które coraz częściej spotkać można w skupiskach miejskich, szczególnie blokowiskach
    • bród i brud – niektóre słowa tracą na popularności i sprawiają obecnie spore problemy w zapisie. Takim wyrażeniem jest z pewnością „bród”, które oznacza płytkie miejsce w rzece. Niegdyś słowo to funkcjonowało w języku codziennym, ponieważ wiele miast zakładanych było w okolicy akwenów – dziś najważniejsze jest, by nie mylić go w zapisie z wyrazem „brud”, które dotyczy nieczystości.

    Homonimy i wyrażenia polisemiczne

    Wyrażenia polisemiczne to inaczej wyrazy wieloznaczne. Różnią się jednak one od homonimów i nie są z nimi tożsame. Wyrażeniami polisemicznymi określamy takie słowa, których znaczenie pochodzi od jednego rdzenia i jest ze sobą powiązane (np. „język”). Homonimy, prócz identycznego brzmienia (i niekiedy form zapisu) nie mają ze sobą nic wspólnego. Wyznaczenie różnicy pomiędzy homonimami a wyrażeniami polisemicznymi może sprawiać dużą trudność, jeżeli w momencie podziału nie uwzględni się reguł gramatycznych. Słowo „zamek” może oznaczać część garderoby oraz budowlę, brzmi identycznie i posiada taki sam sposób zapisu, jednak nie jest to homonim, a właśnie wyrażenie polisemiczne. Przyczyną tego jest fakt, iż oba znaczenia posiadają wspólną etymologię (pochodzenie), a jest nią słowo czasownik „zamykać”.

    Homonimy a rodzaje gramatyczne

    Niektóre wyrażenia – szczególnie te, które służyć mają nazewnictwie zawodów lub narodowości w formie żeńskiej – wchodzą do języka potocznego o wiele wolniej. Wynika to przede wszystkim z faktu, że wiele z tych wyrazów posiada już swoje znaczenia, które odnoszą się do zupełnie innych sfer życia. Odnaleźć można wiele przykładów słów, które co prawda odnoszą się do narodowości, jednak ich znaczenie odnosi się również do rzeczy, zjawisk lub roślin. Słowo „Węgierka” oznaczać może bowiem jednocześnie kobietę pochodzącą z Węgier, jak i odmianę śliwek. Słowo japonki – pisane małą literą - nie są określeniem narodowości: przyjęły się jako nazwa rodzaju obuwia, natomiast hiszpanka to rodzaj choroby, która zalała świat tuż po I wojnie światowej.

    Praktyczne zastosowanie homonimów

    Homonimy są bardzo interesującym zjawiskiem językowym. Umożliwiają one tworzenie interesujących gier słownych, a te mogą posiadać zastosowanie nie tylko w poezji, ale również w tak istotnym segmencie rynku, jakim jest reklama. Homonimy mogą pełnić w niej przede wszystkim funkcję impresywną, która polega na wywoływaniu u odbiorcy określonych reakcji. Mogą one zainteresować klienta, zachęcić go do zakupu lub przykuć jego uwagę. Homonimy wykorzystywane są w reklamach przede wszystkim w trakcie tworzenia sloganów lub połączeń chwytliwego hasła z grafiką (wówczas identyczne brzmienie realizuje się na poziomie obrazu i dźwięku). Homonimy chętnie wykorzystywane są również przez redakcje czasopism, które na pierwszych stronach gazet umieszczają chwytliwe nagłówki. Wówczas obecność homonimów realizuje się w ich formach zapisu (np. „Nie damy Czadu” jako artykuł, który dotyczy sytuacji na świecie, natomiast jego forma przywodzi na myśl slang i tym samym przykuwa uwagę czytelnika). Zjawisko homonimów pozwala na wiele kreatywnych działań językowych, nic więc dziwnego, że chętnie sięgają po nie przedstawiciele różnych branż, których celem jest przede wszystkim dotarcie do klienta.

    W języku polskim homonimy charakteryzują się przede wszystkim dwuznacznością. Ich obecność wynika z nałożenia się na siebie znaczeń odnoszących się do nazw własnych i pospolitych (jak „Bawarka” i „bawarka”), identycznej formy brzmieniowej (jak „Bóg” i „buk”) oraz możliwości ich kreatywnego łączenia (jak „depesze” jako rodzaje komunikacji na odległość oraz „Depesze” jako spolszczona nazwa własna zespołu muzycznego). Praktyczna funkcja homonimów opiera się bardzo często na humorystycznym i atrakcyjnym łączeniu znaczeń. Z tego powodu homonimy mogą pełnić funkcję impresywną, a wykorzystywane w reklamie lub mediach pozwalają na zdobycie i utrzymanie uwagi konsumenta.


    Czytaj dalej: Alegoria - definicja, przykłady

    Ostatnia aktualizacja: 2021-05-05 10:26:13