Paweł Huelle w powieści „Castorp” kreuje wielowymiarowy obraz Gdańska początku XX wieku – miasta pogranicza, gdzie ścierają się różne narodowości, języki i kultury. Autor przedstawia Gdańsk jako przestrzeń wielokulturową, naznaczoną napięciami etnicznymi i politycznymi, ale jednocześnie fascynującą swoją różnorodnością. To miasto, w którym przeszłość splata się z nowoczesnością, a tradycja z postępem technicznym.
Gdańsk w powieści jawi się przede wszystkim jako miasto pogranicza kulturowego. Hans Castorp, przybywając z Hamburga, wkracza w świat, gdzie współistnieją Niemcy, Polacy i Kaszubi. Już podczas podróży statkiem „Merkury” kapitan Mattias Hildebrandt opowiada o łodziach rybackich Kaszubów łowiących dorsze w Zatoce Gdańskiej. Kaszubi w każdym porcie w niedzielę szukali katolickiego kościoła, co podkreśla ich religijną tożsamość. Sternik Vogel wypowiada się pogardliwie o „Polaczkach”, ale zostaje zgromiony przez kapitana, który pracował także z Polakami i ich szanuje. Ta scena zapowiada atmosferę napięć narodowościowych, które Hans napotka w mieście.
Po przybyciu do Gdańska Castorp dostrzega wielojęzyczność miasta. Na politechnice niektóre zajęcia prowadzone są po polsku, co zaskakuje młodego Niemca. W tramwajach jeździ arogancki konduktor, w oberży „Drei Kronen” niemiecki profesor wygłasza antypolskie przemówienie, przez co Hans wychodzi głodny. Miasto przesiąknięte jest uprzedzeniami i stereotypami – każda grupa narodowościowa kultywuje własne przekonania o innych. Pani Wybe informuje Hansa o strajkach w Rosji i wyrokach śmierci, co pokazuje, że napięcia polityczne imperium rosyjskiego odbijają się echem w Gdańsku.
Topografia miasta w powieści obejmuje zarówno Gdańsk, jak i pobliski Sopot. Hans mieszka we Wrzeszczu na ulicy Kasztanowej u pani Wybe, w kamienicy pełnej tajemnic i niepokojących dźwięków. Wrzeszcz to dzielnica ze swoją politechniką, której gmach nie zachwyca studenta, i z siecią tramwajową łączącą ją z centrum. Hans zwiedza historyczne centrum Gdańska – Dwór Artusa i kościół Mariacki, gdzie wspomina swojego zmarłego dziadka senatora Tomasza. Te miejsca symbolizują wielowiekową historię miasta, jego hanzeatycką przeszłość i związki z kulturą niemiecką.
Sopot odgrywa kluczową rolę w historii miłosnej obsesji Castorpa. To tam Hans po raz pierwszy widzi Wandę Pilecką na tarasie kurhausu. Sopot to modne nadmorskie kąpielisko Belle Époque z kurhauszami, werandami, restauracjami i ogródkami. Narrator podkreśla, że Sopot wyróżnia się dzięki Zakładowi Kąpieli Gorących (Warmbad), gdzie można leczyć się przez cały rok. Hans dojeżdża tam tramwajem na dworzec, potem pociągiem, by spędzać czas w pensjonacie Miramare lub na Królewskim Wzgórzu, skąd można podziwiać panoramę zatoki. Sopot to przestrzeń luksusu, wypoczynku i międzynarodowej elity – tam spotykają się Polacy, Rosjanie i Niemcy.
Gdańsk jest także miastem nowoczesności i postępu technicznego. Hans odwiedza Cesarską Stocznię, gdzie ogląda U-Booty – symbole niemieckiej potęgi morskiej i technologicznego rozwoju. Mechanik Thomas Fiedler zapewnia, że nowe stulecie będzie wiekiem dobrobytu dzięki nauce. Miasto ma połączenia kolejowe i morskie, rozwiniętą sieć tramwajową, politechnikę kształcącą przyszłych inżynierów. To przestrzeń, w której tradycja współistnieje z modernizacją.
Jednocześnie Gdańsk w powieści to miasto mroczne, pełne tajemnic i zagrożeń. Hans spotyka tajemniczego rudzielca, który za nim podąża. Słyszy niepokojące kroki w mieszkaniu pani Wybe, dziwne odgłosy z łazienki. Bierze udział w dekadenckim balu kostiumowym, gdzie goście piją wino z opium i oddają się pieszczotom – okazuje się jednak, że miejsce to może w ogóle nie istnieć. W Sopocie zostaje zamordowany Siergiej Dawydow, co wprowadza atmosferę grozy. Hans jest inwigilowany przez policję pracującą dla armii. Miasto skrywa mroczne sekrety – okazuje się, że pani Wybe wraz ze służącą otruła męża.
Paweł Huelle pokazuje także historyczny wymiar Gdańska. Kiekiernix opowiada o procesie rodziny de Venancourt dotyczącym zwrotu posiadłości – przodek kupił ziemię za czasów polskiego króla, pomagał Napoleonowi, więc Prusacy zmusili go do sprzedaży majątku. Hans w gimnazjum miał tylko jedną lekcję o Polsce, na której uczono, że anarchia i pijaństwo szlachty doprowadziły do rozbiorów. Te fragmenty pokazują, jak skomplikowana jest historia i jak różne są jej interpretacje. Na końcu powieści narrator przedstawia wizję przyszłości Wrzeszcza – rosyjscy więźniowie w 1914 roku, bojówki w brunatnych koszulach, marsz w marcowym błocie. Ta apokaliptyczna wizja zapowiada nadchodzące tragiczne wydarzenia XX wieku. Narrator wolałby widzieć na tych ulicach naiwnego idealistę Castorpa, niż to, co ma nadejść.
Gdańsk w „Castorpie” to zatem miasto wielowymiarowe – piękne i groźne, nowoczesne i historyczne, wielokulturowe i pełne konfliktów etnicznych. To przestrzeń, która kształtuje losy bohaterów i zapowiada dramatyczne przemiany XX wieku.
Aktualizacja: 2025-11-01 22:58:20.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.