Spójnik jest to część mowy, która nie posiada w zdaniu samodzielnej roli. Jej zadaniem jest bowiem łączenie wyrazów i części składowych zdania.
Spójnik – definicjaCo jest spójnikiem w zdaniu?Funkcja spójnika w zdaniuPodział spójnikówSpójniki a interpunkcja
Spójnik – definicja
Spójnik jest nieodmienną i niesamodzielną częścią mowy. Spójniki pomagają wyodrębnić zdania współrzędne oraz podrzędne. Nie narzucają pozostałym wyrazom w zdaniu swojej formy gramatycznej, co odróżnia je od przyimków. Spójniki nie wprowadzają do zdań konkretnego znaczenia – pomagają jednak wydobyć sens komunikatu łącząc jego części składowe w jedną myśl.
Co jest spójnikiem w zdaniu?
W zdaniach spójniki znajdują się w miejscu połączeń pomiędzy poszczególnymi częściami zdania. Będą to więc wyrazy takie jak: i, więc, lub, oraz, zatem, ani, oraz, w.
Funkcja spójnika w zdaniu
Spójniki pozwalają przede wszystkim odróżnić zdania złożone współrzędnie od zdań złożonych podrzędnie. Dzięki nim możemy ustalić, z jakim rodzajem wypowiedzenia mamy do czynienia. Spójniki łączą zdania składowe i nadają im odpowiednie znaczenie.
- Zdania złożone współrzędnie – typ zdań, których części składowe nie określają się wzajemnie. Oznacza to, że druga część składowa nie wynika z treści pierwszej i nie są one od siebie zależne. Mogą tym samym funkcjonować osobno, np. :
Piotrek się nie uczy, więc ma same złe oceny.
Piotrek się nie uczy. Ma same złe oceny.
- Zdania złożone podrzędnie – zdania, w których każda z ich części wynika z kolejnej. Są one ze sobą połączone i pozwalają na ustalenie znaczenia komunikatu. Pozbawione spójnika nie posiadają sensu, np.:
Dowiedziałam się, że znów o tym zapomniał.
W zdaniach złożonych podrzędnie spójniki pełnią funkcję, która podobna jest do funkcji przyimka. Pozwalają na wyrażenie czasu, celu i przyczyny, np.
Nie wiem, bo nie zapisałem tego.
Muszę skończyć, ponieważ jutro mija termin.
Podział spójników
Spójniki dzielą się na współrzędne oraz podrzędne. Wynika to z ich miejsca w zdaniach i funkcji, jaką w nich pełnią.
- Spójniki współrzędne – takie spójniki, których obecność w zdaniu pozwala zbudować zdanie współrzędnie złożone. Spójniki współrzędne umożliwiają również łączenie poszczególnych wyrazów. Zdaniem współrzędnie złożonym jest np.:
Słucham muzyki i rozwiązuję krzyżówkę.
Jem kanapkę i oglądam telewizję.
W zdaniach tych spójnik „i” łączy ze sobą dwa zdania składowe. W zdaniach współrzędnych treść jednej części składowej nie wynika z treści części drugiej – nie są one ze sobą w żaden sposób połączone i mogą funkcjonować samodzielnie („Słucham muzyki”, „Rozwiązuję krzyżówkę”). Sposobem na ich połączenie jest spójnik „i”.
Spójniki współrzędne dzielą się na:
- Spójniki łączne – wśród nich znajdują się spójniki takie jak: i, oraz, a. Pozwalają one na połączenie części składowych zdań.
- Spójniki rozłączne – np. albo, bądź, czy, lub. Pozwala na połączenie części składowych zdania, które wzajemnie się wykluczają, np. Posłucham muzyki albo ugotuję obiad
- Spójniki przeciwstawne – lecz, zaś, jednak, przecież. Łączą części składowe zdań, który znaczenie jest względem siebie przeciwstawne, np. Posłuchałbym muzyki, ale muszę ugotować obiad.
- Spójniki wynikowe – np. stąd, zatem, więc. Łączą części składowe zdania, w których jedna z nich wynika z treści drugiej; „Gotuję obiad, zatem nie mogę grać w grę”.
- Spójniki wyjaśniające – np. to znaczy, czyli. Pozwalają na połączenie części składowych zdań, które po złączeniu pozwalają na objaśnienie jednej z nich („Gotuję obiad, czyli jestem zajęty”).
- Spójniki podrzędne – rodzaj spójników, które maja na celu połączenie zdania podrzędnego ze zdaniem nadrzędnym. Pozwalają na budowanie zdań podrzędnie złożonych. Zdania podrzędnie złożone to takie, które składają się z wielu części składowych. Jedna z nich (podrzędna) wynika z drugiej (nadrzędna):
Dostałem jedynkę, ponieważ się nie nauczyłem.
Wśród spójników podrzędnych wyróżnić można spójniki: choć, bo, jeżeli, ponieważ, aby, że. Za zdania złożone podrzędnie uznać należy np.:
Mam nadzieję, że poprawię sprawdzian.
Pogramy w grę, jeżeli pomożesz mi w kuchni.
Pouczę się na biologię, choć mi się nie chce.
Nie lubię tej książki, ponieważ mnie nudzi.
Nie chcę zdawać tego na egzaminie, bo mnie to nie interesuje.
Pouczę się dłużej, aby zdać w następnym terminie.
Spójniki a interpunkcja
W przypadku zdań składowych połączonych ze sobą spójnikiem istnieje wiele zasad interpunkcyjnych, o których należy pamiętać:
- Przecinkami oddzielamy zdania współrzędne: „Nie wiem, ale zapytam o to jutro”
- Przecinkami oddzielamy zdania podrzędne od zdań nadrzędnych: „Zadzwonię, chyba że spotkam go na mieście”.
- Przecinki stawiamy również wówczas, gdy część składowa jest wtrąceniem w myśl główną naszej wypowiedzi: „Może nie odbierze, ponieważ ma zajęcia, ale muszę się z nim skontaktować”.
- Przecinki stawiamy gdy spójnik w zdaniu się powtarza, np. „Ani nie odbiera, ale nie odpisuje na wiadomość”.
- Przecinków nie stawiamy natomiast przed spójnikami i, oraz, albo, lub – chyba, że powtarzają się one w zdaniu. Zatem:
Muszę iść, czy chcę, czy nie chcę.
Pójdę lub zostanę w domu.
Większość spójników wymaga postawienia przed nimi przecinka.
Czytaj dalej: Alegoria - definicja, przykłady
Ostatnia aktualizacja: 2021-05-16 12:07:15
