Przysłówek to nieodmienna część mowy, która występuje w połączeniu z czasownikiem lub przymiotnikiem, niekiedy rzeczownikiem – nazywa właściwości rzeczy lub stanów. W zdaniu przysłówek bardzo często pełni rolę okolicznika – określa sposób wykonywania czynności. Przysłówek odpowiada na pytania: jak, gdzie, kiedy?
Przysłówki podzielić można ze względu na ich formy znaczeniowe. Niektóre z nich są już archaiczne, niektóre wykorzystujemy o wiele częściej, natomiast niektóre z nich sprawiają bardzo duży kłopot ze względu na skomplikowane reguły ich pisowni.
Przysłówki dzielimy na:
Ze względu na cechy przysłówków możemy wyróżnić także:
pięknie, blisko, uważnie.
Lekcje polskiego - wczoraj i dziś
lub czasownika: w taki sposób, by w pełni oddać opisywany proces:zawsze zapomina
Znajomość tego, w jaki sposób dzielą się przysłówki pomaga w momencie nauki zagadnień związanych ze składnią - przysłówek pełni tam znaczącą rolę jako towarzysz okolicznika, czyli najważniejszej części zdania.
Jako nieodmienna część mowy przysłówek nie podlega odmianie przez przypadki, osoby, liczby czy czasy. Przysłówki można jednak stopniować. Stopniowanie jest to zabieg gramatyczny, który pozwala na różnicowanie przymiotników i przysłówków pod kątem konkretnej cechy. Stopniowanie możliwe jest w przypadku przymiotnika i przysłówka - inaczej niż w przypadku czasownika, którego odmiana możliwa jest przez wszystkie liczby, osoby, czasy oraz rzeczownika, którego najczęściej odmieniamy przez przypadki.
Przysłówkami, które podlegają stopniowaniu są przysłówki odprzymiotnikowe. Wyróżnić można stopniowanie pod kątem intensywności cech (a więc stopień równy, wyższy oraz najwyższy). Stopniowanie dzielimy na regularne, nieregularne oraz opisowe.
wesoło – weselej
Natomiast stopień najwyższy w stopniowaniu regularnym przysłówków tworzy się przy pomocy dodania przedrostka –naj:wesoło – weselej – najweselej.
źle – gorzej – najgorzej
Kolorowo – mniej kolorowo – najmniej kolorowo
Starannie – bardziej starannie – najbardziej starannie
Pisownia „nie” z różnymi częściami mowy należy do głównych zasad poprawności językowej. Reguły pisowni „nie” z przysłówkami może sprawiać bardzo dużo problemów, ponieważ poprawność zapisu wynika przede wszystkim z rodzaju przysłówków oraz ich stopnia.
Przysłówki utworzone od przymiotnika w stopniu równym zapisujemy łącznie:
Niełatwo, Niezgrabnie, Niemiło
Przysłówki utworzone od przymiotnika w stopniu wyższym i najwyższym zapisujemy oddzielnie:
Nie mocniej, nie szybciej, nie dużo.
Gdy mamy do czynienia z przysłówkami, które co prawda odpowiadają na pytania: jak, gdzie, kiedy?, ale nie zostały utworzone od przymiotnika, obowiązują nas nieco inne zasady pisowni z partykułą „nie”. Tego typu przysłówki zapisujemy oddzielnie:
Nie zawsze, nie dziś, nie wczoraj, nie zaraz, nie tutaj.
Bardzo łatwo jest pomylić przysłówek z wyrażeniem przyimkowym. Wyrażenie przyimkowe to połączenie przyimków z rzeczownikami, przysłówkami, liczebnikami lub zaimkami. Ze względu na to, że wyrażenie przyimkowe może zostać utworzone na podstawie przysłówka, należy przyjrzeć się konstrukcji wyrażenia przyimkowego.
Gdy widzimy wyraz "wieczorem", możemy zorientować się, że pytanie, które staramy się zadać do tego wyrazu brzmi: "kiedy?". Mamy więc do czynienia z przysłówkiem. Jednak to samo znaczenie wyrażone może zostać przy pomocy frazy:
pod wieczór
również informuje nas ono "kiedy" będziemy mieli do czynienia z daną sytuacją, jednak zgodnie z regułami gramatycznymi fraza ta nie jestem przysłówkiem, a wyrażeniem przyimkowym, które zbudowane zostało na bazie przysłówka. Podobnie dzieje się w przypadku słowa "górą": tak sformułowane wyrażenie jest przymiotnikiem - jeżeli jednak spotkamy się z wyrażeniem "pod górę" możemy być pewni, że należy ono do wyrażeń przyimkowych, które łączą w sobie kilka części mowy.
Okolicznik jest najważniejszą częścią zdania. Niektóre z nich odnoszą się do kategorii miejsca, czasu lub sposobu, dlatego bardzo łatwo je pomylić z przysłówkiem, który jest częścią mowy. Problem z rozróżnieniem okolicznika od przysłówka wynika przede wszystkim z faktu, iż przysłówek wchodzi z czasownikami w tak zwany związek przynależności. Jest to określenie, które definiuje sposób łączenia się wyrazów i wpływa na składnie analizowanego zdania. W związku przynależności jeden z jego elementów jest nieodmienny - w przypadku związku przynależności czasownika z przysłówkiem nieodmienny jest przysłówek. Podczas wykonywania ćwiczeń ze składni pamiętać należy, że związek przynależności występuje przy okoliczniku, a więc tej części mowy, która informuje nas o wykonywanej czynności. W wyrażeniu:
rysował niestarannie
dostrzec możemy zarówno czasownik (rysował) jak i przysłówek z partykułą "nie" w stopniu równym. Analizując zdanie wymienione części mowy zmieniają swoje nazwy - czasownik staje się okolicznikiem, natomiast przysłówek jest elementem związku przynależności, wspomagając okolicznik w precyzyjnym określeniu sensu danej wypowiedzi. Gdy przysłówek w zdaniu wchodzi w związek przynależności z rzeczownikiem, nazywany jest przydawką. Właśnie te zawiłości terminologiczne i gramatyczne wskazują na to, że przysłówek jest jedną z najbardziej kłopotliwych części mowy.