Podmiot liryczny sprawia trudności wielu uczniom. Mają oni kłopot z rozpoznaniem go, co utrudnia im pracę nad interpretacją tekstu, ponieważ jest to kluczowy element do odpowiedniego zrozumienia wiersza. Najprościej rzecz ujmując, podmiot liryczny to osoba mówiąca w utworze. Nie zawsze jednak odnalezienie jej bywa proste.
Podmiot liryczny to osoba wypowiadająca swoje myśli i uczucia w wierszu, jest więc to pojęcie związane z liryką. Inaczej nazywa się je „ja” lirycznym. Osoba mówiąca w wierszu może tworzyć wypowiedzi zgodne ze światopoglądem autora, jednak nigdy nie będzie to sam autor (wtedy można mówić o tzw. porte-parole autora). W wierszu może wypowiadać się także inna rzeczywista osoba, która autorem nie jest (np. w wierszu „Boski Klaudiusz” Zbigniewa Herberta sam cesarz opowiada swoją historię). Czasami będzie to także wymyślona, nieodwołująca się do własnych doświadczeń autora postać, która przeżywa jakąś sytuację.
Podmiotem lirycznym może być także inna istota. Czasem zdarza się, że osobą mówiącą jest w wierszu, może być także inna istota, na przykład zwierzę lub przedmiot. Czasami podmiot liryczny jest także pojęciem abstrakcyjnym, takim jak cnota, np. miłość czy szczęście. W niektórych utworach ciężko wskazać osobę mówiącą warto jednak to odszyfrować, ponieważ pozwala to na lepszą interpretację utworu. Nie zawsze będzie to możliwe, gdy podmiot liryczny w ogóle się nie ujawnia, opisując sytuację liryczną z perspektywy obserwatora - mamy wtedy do czynienia z liryką pośrednią.
Ważne! W liryce nie występuje narrator, a pomylenie z terminem podmiot liryczny może skutkować punktami ujemnymi i liczeniem potknięcia jako błąd rzeczowy. Tak samo należy pamiętać, że bohater liryczny to osoba występująca w utworze, np. opisywana przez podmiot liryczny, a pojęcia te nie są synonimami.
Podmiot liryczny indywidualny - nazywany inaczej liryką osobistą, oznacza, że podmiot liryczny wypowiada się w imieniu jednej osoby, opisuje często swoje uczucia, emocje i przekonania. Widać to w poniższym fragmencie sonetu Jana Kasprowicza „*** (Zazdroszczę nieraz tym, co w grobach leżą)”
Zazdroszczę nieraz tym, co w grobach leżą,
Owianych trawy szeleszczącą ciszą:
Dusze ich, rozbrat wziąwszy z ciał odzieżą,
Jęków ziemskiego bólu już nie słyszą.
Podmiot liryczny zbiorowy - osoba mówiąca wypowiada się w imieniu jakiejś grupy, często prezentując problemy tej społeczności. Taka forma często pojawia się w przypadku pieśni religijnych, takich jak „Bogurodzica”, jeden z najstarszych utworów napisanych w języku polskim:
Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,
U twego syna Gospodzina matko zwolena, Maryja!
Zyszczy nam, spuści nam.
Kyrieleison.
Na rozszyfrowanie osoby mówiącej w wierszu wpływa także rodzaj zastosowanej liryki. W liryce bezpośredniej zadanie to będzie najłatwiejsze, ponieważ podmiot liryczny wprost wypowiada swoje uczucia (wyraźnie widać czasowniki w 1. os. liczby pojedynczej lub mnogiej). Sytuacja komplikuje się w przypadku liryki pośredniej, gdzie podmiot jest jedynie obserwatorem. Trochę łatwiejsze zadanie występuje w przypadku liryki inwokacyjnej (inaczej liryki apelu), gdzie osoba mówiąca w wierszu mówi do kogoś lub czegoś, często ujawniając swoje potrzeby i emocje.