Onomatopeja – wyraz dźwiękonaśladowczy. Jeden z najpopularniejszych środków stylistycznych. Jak wskazuje jego nazwa, jest to wyraz naśladujący dźwięki. Może być zbudowany z jednego lub kilku słów.
Spis treści
Funkcje wyrazów dźwiękonaśladowczych w tekście
Onomatopeje pełnią w tekście przede wszystkim rolę dynamizującą – nadają utworowi odpowiedniego tempa i ubogacają przekaz. Z tego powodu wyrazy dźwiękonaśladowcze świetnie sprawdzają się w utworach lirycznych oraz literaturze dla dzieci. Onomatopeje najczęściej wykorzystywane są do odwzorowywania w tekście dźwięków przedmiotów, zjawisk oraz głosów natury. Wyrazy dźwiękonaśladowcze bardzo często pojawiają się również w komiksach – wówczas wyrazy te są odpowiednio wyróżnione graficznie i pozwalają lepiej zrozumieć tło przedstawionych wydarzeń. Najpopularniejszymi onomatopejami są słowa takie jak: bum!, trach! Łup! czy świst!. W języku polskim wyrazy dźwiękonaśladowcze często stanowią rdzeń słowa, do którego się odnoszą.
Kategorie wyrazów dźwiękonaśladowczych
Onomatopeje podzielić możemy na kilka kategorii. Każda z nich odnosi się do rzeczy lub zjawiska głównego, które za sprawą wyrazu dźwiękonaśladowczego znajduje swoje miejsce w tekście. Wyróżniamy:
- Wyrazy naśladujące głosy zwierząt – często spotykana w literaturze dla dzieci kategoria onomatopei. Wyrazy utworzone zostają w taki sposób, by oddać charakterystyczne dźwięki konkretnych zwierząt, ale również dźwięk ich ruchu czy charakterystycznych zachowań, np. dźwięk krowy – muuu, dźwięk pszczoły – bzzz, dźwięk odlatującego ptaka – frrr!
- Wyrazy naśladujące odgłosy pojazdów – niektóre onomatopeje służą odwzorowaniu dźwięków pojazdu. Mogą być to odgłosy bardziej ogólne, np. bruum, ale też oddające specyfikę konkretnego pojazdu, np. e-ooo – odgłos karetki pogotowia czy dźwięk otwierania automatycznych drzwi w autobusie – psss.
- Wyrazy naśladujące głosy ludzi – onomatopeje służące odwzorowaniu charakterystycznych dźwięków, które mogą wydawać bohaterowie utworu literackiego. Najpopularniejszymi z nich są odgłosy śmiechu (hihi, haha, hehe) a także płaczu. W niektórych utworach literackich odnaleźć możemy również onomatopeje kichania (a-psik) lub kaszlu (khy-khy).
- Wyrazy naśladujące odgłosy przedmiotów – najczęstszy typ wyrazów dźwiękonaśladowczych. Od cech przedmiotów utworzone zostały odpowiednie dźwięki, które pozwalają na przeniesienie odgłosów do opowieści. Onomatopejami takimi są zarówno dźwięki dzwonków lub telefonu (dzyń-dzyń, dryń-dryń), jak i zegarów (tik-tak) czy pukania do drzwi (puk-puk)
- Wyrazy naśladujące dźwięki sytuacyjne – bardzo charakterystyczny typ onomatopei, z którymi spotkał się każdy użytkownik języka polskiego. Do tej kategorii należą między innymi odgłosy uciszania (ćśśśś), nawoływania kurczaków (cip-cip) lub kotów (kici-kici) czy odgłos uderzenia (bęc!).
- Wyrazy naśladujące dźwięki instrumentów – onomatopeje z tej kategorii są równie popularne jak te odwołujące się do dźwięków sytuacyjnych oraz dźwięków naśladujących głosy przedmiotów. Należą do nich między innymi takie wyrazy jak: tra-ta-ta, bim-bim-bim czy fi-fi-fi.
Wyrazy dźwiękonaśladowcze w innych językach
W innych językach, podobnie jak w polszczyźnie, niektóre dźwięki zostały zapisane i mają za zadanie naśladować odgłosy występujące w naturze. Mimo wielu podobieństw odnaleźć możemy charakterystyczne różnice – wynikają one przede wszystkim z budowy danego języka
- Polski odpowiednik dźwięku kaczki – kwa-kwa – w języku francuskim zapisywany jest jako coin-coin.
- Popularne miau-miau w innych językach zapisywane jest zupełnie inaczej, w każdym jednak oddaje charakter kocich dźwięków. Po islandzku będzie to mjá, natomiast po ukraińsku: няв (njav).
- Odgłos wydawany przez konie w języku polskim to oczywiście i-haaa. W japońskim brzmi on już jako hihin, a w Szwecji: gnagg.
- Onomatopeja naśladująca pukanie w języku polskim brzmi: puk-puk i odnosi się bezpośrednio do czasownika, od którego pochodzi. W języku angielskim jest to natomiast – knock-knock.
Osoby, które znają dany język, posługują się wyrazami dźwiękonaśladowczymi swobodnie, ponieważ zaznajamiają się z nimi od pierwszych etapów swojego życia. Bardzo często onomatopeje wykorzystywane są w czasie nauki mówienia, dlatego małe dzieci częściej posługują się wyrazami dźwiękonaśladowczymi, a dopiero później zastępują je odpowiednimi frazami (np. brum-brum – auto). Inaczej dzieje się w momencie, gdy użytkownik jednego języka rozpoczyna naukę kolejnego. Wówczas – dla prawidłowego posługiwania się onomatopejami drugiego języka – musimy zrozumieć nie tylko ich znaczenie, ale również budowę i pochodzenie. W języku polskim nie pojawia się wiele wyrazów dźwiękonaśladowczych, które odnaleźć można w języku angielskim (np. cham – odgłos żucia gumy). Wiele wyrazów dźwiękonaśladowczych zostało przejętych z języka angielskiego na nasz rodzimy grunt i posługujemy się nimi codziennie (np. klik – jako odgłos uderzania w klawisze urządzenia). W przypadku wyrazów dźwiękonaśladowczych bardzo ważna okazuje się wspólnota językowa – istnieją onomatopeje, które charakterystyczne są jedynie dla konkretnego regionu Polski.
Czytaj dalej: Alegoria - definicja, przykłady
