Imiesłowy to nieosobowe formy czasownika, które noszą cechy odpowiednio przymiotnika lub przysłówka. Imiesłowy mogą sprawiać trudności głównie ze z powodu ich podobieństwa do przymiotników. Niektórych imiesłowów w codziennym języku prawie w ogóle nie używamy, co może okazać się problematyczne w trakcie ćwiczeń językowych, ponieważ niektóre z nich brzmią obco i niezrozumiale. Ze względu na charakter imiesłowów wyróżnić możemy imiesłowy przymiotnikowe lub przysłówkowe. Imiesłowy odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje, nie odmieniają natomiast przez stopnie.
Imiesłowy przymiotnikowe – wyrażają czynności, które dzieją się w tym samym czasie, co czynność, którą określa orzeczenie. Imiesłowy przymiotnikowe odpowiadają na pytania: „jaki? „jaka?, „jakie?”. W zdaniu:
Kacper – człowiek znający się na życiu – nie wyraził zdumienia.
Imiesłowem jest wyraz „znający”. W zdaniu występuje on w funkcji przydawki.
Imiesłowy przymiotnikowe dzielą się na:
Imiesłowy przymiotnikowe czynne – w zdaniu podmiot przymiotnikowy czynny pełni rolę określenia rzeczownika pod kątem wykonywania przez podmiot określonej czynności. Pełni on funkcję przydawki i tworzony jest przy pomocy czasowników niedokonanych. Imiesłowy przymiotnikowe czynne zakończone są na: „ący”, „ąca” lub „ące”:
Adam to człowiek niepijący
Ta pogoda nie jest zachęcająca
To danie jest zdecydowanie za gorące
Imiesłowy przymiotnikowe czynne odmieniają się przez rodzaje, liczby oraz przypadki. Z partykułą „nie” zapisujemy je łącznie.
Imiesłowy przymiotnikowe bierne – służy do ukazania w zdaniu cech osób lub rzeczy, które podlegają danej czynności. Imiesłowy przymiotnikowe bierne pozwalają określić, w jakim stanie lub o jakich właściwościach jest opisywane zjawisko. Nie dostarczają natomiast informacji o osobie – odnoszą się do biernej strony czasownika. Imiesłowy przymiotnikowe bierne powstają od czasowników dokonanych i niedokonanych, a więc od tzw. czasowników przechodnich. Zakończone są na końcówki: „ny”, „na”, „ne”, „ony, „ona” „one” oraz „ty”, „ta”, „te”. W zdaniach:
Zupa została zjedzona
Pokój został posprzątany przez brata
Przygotowania zostały zakończone
Imiesłowami przymiotnikowymi biernymi są wyrazy „zjedzona”, „posprzątany” oraz „zakończone”. Imiesłowy przymiotnikowe bierne odmieniają się tak samo jak przymiotniki, a więc przez rodzaje, przypadki oraz liczby.
Przed wyodrębnianiem imiesłowów przymiotnikowych biernych nie należy się kierować jedynie końcówkami wyrazu. Bardzo często zdarza się, że przymiotniki posiadają podobne zakończenia, co imiesłów. Żeby dowiedzieć się, czy mamy do czynienia z imiesłowem przymiotnikowym biernym, musimy przede wszystkim sprawdzić, czy dane słowo pochodzi od czasownika. Niektóre z cech określających postacie wyglądają jak imiesłów, są jednak przymiotnikami, np. niewzruszony, nieokiełznany.
Imiesłowy przysłówkowe – imiesłów przysłówkowy to bezosobowa, nieodmienna forma czasownika. Tworząc imiesłowy przysłówkowe należy pamiętać, że nie da się ich utworzyć ze wszystkich czasowników. Imiesłowy przysłówkowe dzielą się na:
Imiesłowy przysłówkowe współczesne – przy ich pomocy opisujemy czynność, która trwa w tym samym momencie co inna czynność. Imiesłowy te zakończone są na: „ąc”. W zdaniach:
Patryk, jedząc obiad, czytał książkę.
Patrycja, pisząc esej, słuchała muzyki.
Imiesłowami przysłówkowymi współczesnymi są wyrazy „jedząc” oraz „pisząc”.
Imiesłowy przysłówkowe uprzednie – imiesłowy te posiadają bardzo charakterystyczne końcówki: „łszy” oraz „wszy”. Określają czynności, które zdarzyły się wcześniej niż czynność opisana w zdaniu:
Zauważywszy niebezpieczeństwo, poszedł w drugą stronę.
Zuzia, napisawszy pracę zaliczeniową, wyszła do kina.
Imiesłowowy przysłówkowe z partykułą „nie” zapisujemy oddzielnie.
Niewłaściwe użycie imiesłowów może prowadzić do błędów logicznych oraz składniowych. Bardzo ważne jest, by odpowiednio określić tożsamość podmiotu wykonującego czynność. Pozwoli to uniknąć niepoprawnych form, jak w zdaniu: jadąc rowerem, zaczął padać deszcz.
Gdy chcemy zapisać zdanie, które zawiera imiesłów, musimy pamiętać o przestrzeganiu zasad interpunkcyjnych:
W przypadku imiesłowów przymiotnikowych przed postawieniem przecinka musimy uważnie przyjrzeć się zdaniu. Stosujemy przecinki wówczas, gdy imiesłowy wprowadzają do zdania nową treść, tzn. informację dodatkową. Jeżeli natomiast imiesłów jedynie dookreśla znaczenie rzeczownika, rezygnujemy z przecinka.