„Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela” to nowela Henryka Sienkiewicza z 1880 roku, poruszająca temat życia polskich dzieci w szkołach pruskich, będąca jednocześnie wyrazem sprzeciwu wobec germanizacyjnej polityki zaborcy. Opowiadanie przedstawia tragiczną historię Michasia, chłopca, który nie radzi sobie z opresyjnym systemem edukacyjnym, opartym na przymusie języka niemieckiego, represjach i przeciążeniu pamięci uczniów niepraktyczną wiedzą. Główny bohater, mimo wsparcia prywatnego nauczyciela Wawrzynkiewicza – idealisty reprezentującego pozytywistyczne postulaty nowoczesnej pedagogiki – nie jest w stanie sprostać wymaganiom szkoły, co prowadzi do jego choroby i śmierci. Nowela, pierwotnie osadzona w realiach zaboru rosyjskiego, została przeniesiona do Poznania ze względów cenzuralnych i opublikowana na łamach Kuriera Poznańskiego. „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela” stanowi ważny etap w twórczości Sienkiewicza, zapowiadając jego zainteresowanie problematyką konfliktu polsko-niemieckiego, rozwinięte później w Krzyżakach. Dzieło przetłumaczono na 12 języków.