Amerykańskie Stowarzyszenie Haiku pracowało od końca lat 60-tych nad rozwinięciem definicji haiku. Mówi ona, że „haiku to wiersz opisujący istotę żywo odczuwanej chwili, w której natura łączy się z naturą ludzką, zwykle napisany w trzech nie rymowanych wersach, w siedemnastu lub mniej sylabach”
Haiku jest niezwykłe, a jednak skromne.
-- Robert Spiess
Haiku to dzieło zdecydowanie otwarte, skupione, ale również zrodzone z milczenia, z kontemplacji, z osiągnięcia takiego stanu, który sprawia, że nasz umysł staje się umysłem początkującego, dochodzącego do prawdy poprzez wgląd w istotę rzeczy.
--Andrzej Tchórzewski
Prawdziwe haiku jest często zwyczajne, ale nigdy przeciętne.
-- Robert Spiess
Haiku jest wyrazem krótkotrwałego olśnienia, kiedy wglądamy w życie rzeczy.
-- Reginald Blyth
Haiku wyróżnia się zwięzłością, postrzeganiem i świadomością, nie zaś ustaloną liczbą sylab.
--Cor van den Heuvel
Haiku to wiersz o długości jednego oddechu, w którym dwa, rzadziej trzy przedmioty zestawione zostają w świadomości chwili obecnej w taki sposób, że nawzajem wzmagają swoją wartość i razem wywołują uczucie głębi, intuicji i wglądu w naturę rzeczy.
--Robert Spiess
Haiku jest obrazkiem-szkicem, który notuje aktualny stan jakiegoś wycinka świata w sposób najpełniejszy, ponieważ oddaje jego barwę, muzykę, nawet zapach i całą otaczającą go atmosferę. Tworzone jest przez chęć świadomego przeżycia momentu teraźniejszego.
--Agnieszka Żuławska-Umeda
Wiemy, że jesteśmy ograniczeni w naszej zmysłowej percepcji. Badania mówią, że świadomie możemy postrzegać jednocześnie 7 (+/-; 2) odrębnych obiektów. Taka jest pojemność naszej uwagi, pamięci krótkotrwałej operacyjnej mózgu. Wiedzę tę intuicyjnie stosowali japońscy twórcy haiku. Kanon literacki tej formy wyznacza określoną liczbę sylab (dźwięków) w wersach: 5 - 7 - 5. Mówią o tym wszyscy literaturoznawcy, ale rzadko zauważają, że też ilość elementów obrazowych, znaczeniowych, czy słów w haiku jest ograniczona. Miniaturowość tej trzywersowej formy podyktowana jest pewnie naszym psychologicznym "ograniczeniem"(?).
--Waldemar Frąckiewicz (http://pedagog.umcs.lublin.pl/~wafra/haiku.htm)
Prawdziwe haiku widzi przedmioty w ich niepowtarzalności, bez komentarza - ten pogląd na świat Japończycy nazywają sono-mama - "właśnie tak, jak jest" albo "po prostu tak."
--A. W. Watts
A oto kilka zasad pisania haiku, których należy przestrzegać. Zostały one zaczerpnięte z „The Craft of Haiku”, a nie są związane wyłącznie z zastosowaniem formy 17-zgłoskowej:
- pamiętaj, że haiku nie polega na rywalizacji.
- wyłącz swój wewnętrzny dialog; odpręż się i oczyść swój umysł; bądź w zgodzie ze wszystkim, co przynosi ci dzień; zwracaj uwagę tak samo na rzeczy banalne i nieprzyjemne, jak i na piękne i niezwykłe.
- pisz o wszystkim, czego doświadczasz; i o tym, co dzieje się w tobie, i o tym, co wokół ciebie. Zmysły obejmują to, co widzisz, słyszysz, czujesz, smakujesz lub dotykasz, jak i to, co pobudza twój umysł. Możesz pisać o tym, czego doświadczasz w danej chwili i o minionych doświadczeniach wywołujących nowe skojarzenia i obrazy.
- myśl raczej obrazami niż osądami. „Pokaż, nie opowiadaj”. Haiku sięga po to, co subiektywne, poprzez to, co obiektywne.
- pisz prosto; reaguj na to, co jest wokół ciebie; małomówność i skromność są istotnymi elementami haiku,
- nie spiesz się z przechodzeniem od jednego doświadczenia do następnego.
- skup się bardziej na doświadczaniu niż na pisaniu; rób jedynie notatki – poprawisz je później.
- pamiętaj o radzie mistrza Zen, Shinryu Suzukiego: „Prawdziwe zrozumienie samo w sobie jest już praktyką”.
Filozofia pisania haiku obejmuje też trzynaście cech stanu umysłu potrzebnego do rozumienia i tworzenia haiku. Według R. H. Blytha są to:
- skromność, czyli brak zachcianek i uprzedzeń
- samotność nie jako przygnębienie, ale jako tęsknota za świadomym odosobnieniem i duchowym ubóstwem zamiast duchowej dumy
- wdzięczna akceptacja czyli uznanie wad osobistych i innych ludzi oraz chęć akceptacji świata takim, jakim jest, a nie takim, jakim byśmy chcieli, aby był.
- małomówność wpływającą na jak najprostszą formę haiku, aby czytelnik mógł zauważać nie ją, a opisywaną chwilę.
- antyintelektualizm czyli widzenie rzeczy takimi, jakimi są, a nie jako obrazu naszego myślenia. Haiku to poezja bardziej intuicyjna niż argumentacyjna.
- paradoksalność czyli świadomość, że świat nie podporządkowuje się naszej logice. Sprzeczności życia rozwiązuje się nie poprzez myślenie, lecz poprzez życie.
- poczucie humoru czyli nie traktowanie siebie zbyt serio. Pomaga ono pokonać zarozumialstwo z jednej strony i sentymentalizm z drugiej.
- wolność czyli nie robienie tego, co się chce, tylko chęć na to, co się robi.
- nie moralizowanie pozwala nam dostrzec tygrysa i gazelę, łowcę i zwierzynę, jako jedno, w ten sposób pokonując podziały społeczeństwa.
- dostrzeganie prostoty chwili bez obciążania naszych procesów myślowych.
- materialność ukazująca, że prawda leży w przedmiotach, a nie w ideach.
- miłość czyli obejmowanie życia i śmierci; kochanie tak samo pcheł i komarów, jak wiosny i kwiatów; prawdę można odnaleźć jedynie wówczas, gdy ukocha się to, co nieuchronne tak, jak gdyby było to tym, na co ma się nadzieję.
- odwaga czyli wolność od uprzedzeń ułatwiających życie, a życie poetyckim życiem, gdziekolwiek by ono nas nie pokierowało.
Przytoczone zasady pokrywają się z tym, co powiedział twórca haiku i najwybitniejszy spośród japońskich poetów Matsuo Bashő żyjący w latach 1643 – 1694: „aby pisać i rozumieć haiku postaraj się obudzić w sobie małe dziecko”.
I rzeczywiście wiersze Basho mają tę samą natchnioną obiektywność, jaką ma dziecięca fascynacja i przywracają nam takie poczucie świata, jakie mieliśmy, gdy po raz pierwszy pojawił się on przed naszymi zdumionymi oczami.
Należy pamiętać, że dobre haiku przywołuje skojarzenia z głębi pamięci słuchacza i zaprasza go do współpracy, zamiast wprawiać w stan bezbrzeżnego podziwu dla poetyckich wyczynów autora.
Tak piszą autorytety współczesnego i klasycznego haiku.
Pozdrawiam.
