Utwór „Na Anioł Pański” pochodzi z tomiku „Poezje. Seria III”, wydanego przez Kazimierza Przerwę-Tetmajera w 1898 roku w Warszawie. Cały cykl wierszy dotyczy wrażeń poety z podróży do Włoch, wzbogaconych o motywy polskie i uniwersalne. Charakterystycznymi cechami twórczości Przerwy-Tetmajera w tym okresie było plastyczne przedstawianie wizji, skupienie na nastroju i bogata kolorystyka w opisach. Jako przykład może posłużyć utwór „Na Anioł Pański”.
Wiersz jest rodzajem pieśni, o czym świadczą obecność refrenu, wyraźna rytmizacja przypominająca modlitwę i powtórzenia (głównie paralelizmy składniowe). Biorąc pod uwagę tematykę, utwór można określić jako elegię. Jest to gatunek o starożytnym pochodzeniu, śpiewany podczas pogrzebów. Od XVI wieku elegią nazywany jest utwór liryczny o poważnym, refleksyjnym charakterze, poruszający tematykę problemów egzystencjalnych, przemijania, śmierci, miłości. Wiersz jest przykładem liryki pośredniej opisowej. Podmiot liryczny przedstawia świat w sposób subiektywny.
Wiersz składa się z czterech strof-obrazów o różnej ilości wersów, przerywanych powtarzającym się pięć razy refrenem. Ostatni refren jest urwany na trzecim wersie, co tworzy wrażenie nieskończonej, płynnej kompozycji okalającej. Rytm nadają liczne powtórzenia, występujące w refrenie i zwrotkach. Pojawia się też instrumentacja głoskowa, czyli umieszczanie obok siebie podobnych głosek, nadające wartość brzmieniową i semantyczną. Akcenty w większości wersów padają na czwartą, szóstą i ósmą sylabę. Taki dobór słów tworzy dodatkowe możliwości interpretacji utworu. Występują rymy żeńskie niegramatyczne, o skomplikowanym układzie. Wszystkie te zabiegi mają na celu nadanie melodyjnego, choć monotonnego rytmu.
„Na Anioł Pański” to doskonały przykład liryki nastroju, charakterystycznej dla Młodej Polski. Zastosowanie środków stylistycznych umożliwia przekazanie czytelnikowi uczucia melancholii. Jednym z nich jest synestezja, czyli przypisywanie doznań odbieranych za pomocą jednego zmysłu - innemu zmysłowi. Mrok, który jest odczuwalny za pomocą wzroku, w wierszu przedstawiono jako ciężki, gęsty, pochłaniający ziemię, przypominający lawę. Przypisuje mu się cechy, które zazwyczaj odbierane są przez dotyk. Dodaje to plastyczności opisom przez podkreślenie wszechogarniającej siły mroku i wzbogacenie warstwy symbolicznej utworu. Wiersz w dużej mierze opiera się na alegoriach i symbolach.
Obrazy przedstawione w kolejnych strofach symbolizują przemijanie, któremu towarzyszą żal, strach, zaduma. Osmętnica jest uosobieniem smutku znajdującego się w przedstawianym krajobrazie i człowieku. Cech ludzkich w wierszu nabierają także wiatr, głos i niwa. W utworze występują też ożywienia i animizacje, ponieważ gaje mogą spać, cienie schodzą nad wodę, a fale odchodzą ze smutkiem. Melancholijnego charakteru dodają też liczne epitety o negatywnym nacechowaniu emocjonalnym („wieczorny mrok”, „cmentarz ciemny”, „mgła ciemna”). Zwolnione tempo wydarzeń podkreśla nagromadzenie czasowników, takich jak włóczyć się, snuć, płynąć, tracić się. Wiersz wywołuje skojarzenia z duszą człowieka, dochodzi do psychizacji krajobrazu. Jest widoczna głównie w zwrotce trzeciej, gdzie dymy nabierają ludzkich cech, włóczą się, czując smutek i bezsens życia.
Tytuł wiersza nawiązuje do modlitwy Anioł Pański, znanej w kościele katolickim. W XIX wieku, gdy powstał wiersz, była odmawiana trzy razy dziennie (rano, w południe i wieczorem). O modlitwie przypominały bijące dzwony.
Tytuł odnosi się też do czasu opisywanych w utworze zdarzeń, jest to chwila wieczornych modłów. Można zauważyć także powiązanie między tytułem a formą elegii, która posiada cechy modlitwy. Utwór nie ma jednak charakteru religijnego, dominuje w nim postawa dekadencka. Autor wykorzystał kompozycję wiersza, przypominającą litanię i bicie dzwonów, aby spotęgować ponury nastrój.
Refren przypomina powtarzanie słów pacierza przez wiernych. Podmiot liryczny obserwuje przedstawiony świat z zewnątrz, opisuje rzeczywistość w subiektywny sposób. Dużą rolę w odbieraniu rzeczywistości odgrywają negatywne emocje, które mu towarzyszą.
Osoba mówiąca jest biernym świadkiem sytuacji lirycznej. Opis ma elementy statyczne i dynamiczne. Nastrój monotonii tworzą dźwięk dzwonu i powtarzanie słów modlitwy. Dynamiki dodają zmiany krajobrazu, ruch mgieł, rzeki, chmur i dymu. Podmiot liryczny nie komentuje opisywanej rzeczywistości, obojętnie obserwuje przemijanie wszystkiego, co go otacza. Nie należy do grupy modlących się ludzi, a dźwięk dzwonu nie kojarzy mu się z religią, a raczej wywołuje dekadencki nastrój.
Główny element przedstawionej w wierszu sytuacji lirycznej to samotna dusza wędrująca przez pole. Jest ona jednym z charakterystycznych dla Młodej Polski motywów, przypominającym o przemijaniu. Wędrówka duszy odzwierciedla życie człowieka, które nieuchronnie mija. O przemijaniu przypominają także dzwony kościelne, których bicie nie tylko wzywa na modlitwę, ale też towarzyszy ceremoniom pogrzebowym. Tłum wiernych również ma świadomość własnej śmiertelności, ludzie modlą się, ponieważ wierzą w Boga i życie pozagrobowe. Ze śmiercią i przemijaniem wiążą się także przedstawione w wierszu widmo, grób młodej dziewczyny, cmentarz. Wszystkie te elementy składają się na niepokojący nastrój wiersza, związany ze schyłkowością.
Poeci tworzący w epoce Młodej Polski odczuwali nastroje dekadenckie, dostrzegali kryzys wszelkich wartości. Mimo, że wędrówka duszy symbolizuje przemijanie, jej cierpienie jest wieczne. Droga, którą zmierza, nie prowadzi do celu, byt snuje się bez większego sensu, ponieważ nie może odmienić swojego losu. Źródłem smutku w sytuacji lirycznej jest „zaduma polna, osmętnica”, która niesie za sobą przygnębiający nastrój. Ponury krajobraz odpowiada uczuciom człowieka, który jest osamotniony, nie widzi możliwości zakończenia swoich cierpień, nie znajduje ulgi w wierze, odrzuca modlitwę. Podmiot liryczny pozostaje głuchy na bijące dzwony, tak samo jak otaczający go pejzaż.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.
To prawda. Obraz egzystencji ludzkiej przedstawiony w wierszu nasuwa na myśl niejedną reflaksję. Pozwala odczuć głębię ludzkiej natury a zarazem jej kruchość i marność jeśli nie zwróci ku niebu swojej duszy;jeśli tak się nie stanie>>marny los czeka duszę w przyszłośći. Wiersz ukazuje poniekąd to zmaganie dając do myslenia z kazdym wersem tego dzieła>>myslę ,że sam autor odczuwał potrzebę narodowego przebudzenia ze "snu" w ówczesnym czasie w jakim znajdowała się Polska>>ten kraj potrzebował powrotu do korzeni, do drogi, którą obrał niegdyś Mieszko I w czasach piastowskich, a mając na uwadze nietak dawną>bo prawież 3stu letnią pamiątkę obrony naszego kraju przez Pannę Najświętszą(potop szwedzki)>>niedało się niepamiętać wielkich dzieł Bożych dla naszego narodu>>dlategoż K.P.-Tetmajer stał się sumieniem polskiego narodu chcąc niedopuścić do zapomnienia przez polaków tak wielkiej sprawy, jakąż to został obdarzony nasz naród w sposób wyjatkowy. Niemozna o tym zapomnieć, bo naród ten został wybrany spośród wielu narodów, dlatego ważne byłoby przebudzenie narodowe. Pozatym człowiek sam z siebie niemoże nic uczynić>>dlatego ważna jest ufność Temu, któy nas stworzył. On ma lepsze plany dla nas, i ważna jest tu nasza juz rola>>czy chcemy je przyjąc. Dola człowieka może zostać odmieniona>poprzez ufne zwrócenie wzroku ku niebu i szukanie woli Najwyższego w codzienności, szarej codziennośći. On Jest.
Temat: sens ludzkiego życia, I strofa – nastrój: groza, tajemniczość, smutek, środki: epitety, opis, wyliczenia, personifikacja, budowa pejzażu, niedopowiedzenia (wielokropki), urwane zdania, niedokończone myśli, kreacja postaci, II strofa – nastrój: tajemniczość, przygnębienie, smutek, niepewność, niepokój, środki: antropomorfizacja (rodzaj przenośni polegającej na przypisaniu zjawiskom, przedmiotom, pojęciom cech ludzkich, odmiana animizacji), wielokropki, epitety, chodzące cienie zajmują cała przestrzeń, powtórzenie, urwane zdania, oddziaływanie na wszystkie zmysły, III strofa – nastrój: ponurość, smutek, przygnębienie, marność, środki: epitety antropomorfizacja, pustka, IV strofa – nastój: samotność, przygnębienie, środki: powtórzenie, personifikacja, dusza samotna – bezdomna, zmęczona, ból, widmo potępione, nie widzi jej natura, przeklina, ciąży nad nią fatum, Refren – nastrój: wzniosły, patetyczny, środki: paraleizm składniowy – podniosły, lamentacyjny ton, sakralizacja, przedstawienie nieba i ziemi, urwanie refrenu – symbol braku nadziei, przygnębienie, łkanie, zanika, bo nie ma kto jej (tj. dusza samotna) usłyszeć, niekończąca się sytuacja, wzmocnienie patetycznego tonu, pozostają tylko modlitwy. Wnioski: życie ludzkie jest marne, przemija, jest męczącą wędrówką po zimnym, oschłym świecie, życie jest cierpieniem, wielka egzystencja nie ma sensu.