Powieść Pawła Beręsewicza „Wszystkie lajki Marczuka” stanowi znakomitą analizę współczesnych mechanizmów tworzenia i rozpowszechniania fake newsów, osadzoną w realiach młodzieżowego projektu szkolnego. Choć narracja pozornie dotyczy historii bohatera wojennego, w istocie skupia się na zjawiskach dezinformacji, manipulacji medialnej i społecznego odbioru fałszywych informacji.
Spis treści
Pierwszym i fundamentalnym narzędziem szerzenia fake newsa był wpis w Wikipedii, stworzony przez Adama. To właśnie od tej pozornie niewinnej edycji zaczęła się cała lawina zdarzeń. Wikipedia, będąca powszechnie uznawaną platformą wiedzy, ma w oczach wielu internautów status autorytetu. Adam wykorzystał ten autorytet, by uwiarygodnić fikcyjną postać Jana Marczuka. Umieszczony tam biogram zawierał szczegóły nawiązujące do realiów wojennych, lokalnej geografii i ogólnych wydarzeń historycznych, co nadawało mu pozór wiarygodności. Co więcej, dzięki przetłumaczeniu tekstu i wprowadzeniu go na angielską wersję serwisu, mistyfikacja zyskała międzynarodowy zasięg.
Kolejnym etapem dezinformacji były celowe wzmianki o Marczuku w innych hasłach Wikipedii oraz komentarze na forach internetowych. Adam z premedytacją wprowadzał imię fikcyjnego bohatera do kontekstów historycznych, by stworzyć wrażenie, że jego obecność w przestrzeni publicznej ma oparcie w licznych źródłach. Taka strategia – określana w socjologii mianem efektu powtarzalności – polega na tym, że im częściej odbiorca napotyka daną informację, tym bardziej zaczyna w nią wierzyć. Dzięki temu Adamowi udało się osiągnąć to, co najtrudniejsze w szerzeniu fake newsa: pozory powszechnej obecności i akceptacji informacji.
Nie do przecenienia była rola Facebooka i innych mediów społecznościowych w rozpowszechnianiu informacji o Marczuku. Fanpage stworzony przez Piotrka „Fejsa” Kozłowskiego zaczął zyskiwać popularność w błyskawicznym tempie. Posty, komentarze, relacje, udostępnienia – wszystko to przyczyniło się do nadania kampanii rozgłosu i emocjonalnego wydźwięku. Użytkownicy zaczęli utożsamiać się z historią Marczuka, dzielić się swoimi przemyśleniami i tworzyć własne, równie fikcyjne „wspomnienia” związane z bohaterem. Internetowa społeczność, nieświadoma fikcyjnego charakteru postaci, budowała wokół niej mit, potwierdzając, że emocje i wspólnotowość są potężnym motorem wiary w fake newsy.
Adam i jego zespół sięgnęli również po nietypowe, ale niezwykle skuteczne formy marketingowe. Przykładem może być kampania z hasłem „Cola napojem Marczuka” – fikcyjna idea, która została fizycznie wydrukowana na etykietach popularnego napoju. W ten sposób mistyfikacja zyskała nową jakość: przestała być tylko cyfrowym bytem, a zaczęła funkcjonować w materialnym świecie konsumpcyjnym, co dodatkowo uwiarygadniało jej przekaz. To pokazuje, że fake news, jeśli zostanie umiejętnie zakotwiczony w kulturze masowej, może być niemal niemożliwy do obalenia.
Warto również zwrócić uwagę na sposób, w jaki Adam i jego zespół budowali historię na bazie rzeczywistych kontekstów. Choć sam Jan Marczuk był postacią wymyśloną, jego losy zostały osadzone w autentycznych wydarzeniach wojennych, realiach Choszczówki i strukturze Armii Krajowej. W powieści pojawia się także portal „wojennabialoleka.pl”, który zawiera autentyczne relacje – Adam wykorzystuje je do skonstruowania „ramy prawdopodobieństwa”. To typowe dla fake newsów zjawisko: łączenie faktów z fikcją w taki sposób, by granice między nimi się zacierały. Dzięki temu odbiorca nie ma narzędzi, by jednoznacznie oddzielić prawdę od manipulacji.
Kulminacją działań dezinformacyjnych jest fakt, że szkoła oficjalnie nadaje Marczukowi status patrona, a dyrektor organizuje apel ku jego czci. W momencie gdy fikcyjna postać zostaje zaakceptowana przez instytucje edukacyjne, fake news uzyskuje najwyższy stopień legitymizacji społecznej. Odbiorcy nie mają już powodów, by kwestionować jego prawdziwość – skoro nauczyciele, uczniowie i rodzice świętują jego istnienie, musi to być zgodne z rzeczywistością. Autor powieści w ten sposób pokazuje, jak groźna może być dezinformacja, jeśli zostanie przejęta przez oficjalne struktury.
Aktualizacja: 2025-06-12 15:35:28.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.