Prawda rozumu czy prawda serca - przesłanie Zbrodni i kary

Autorką opracowania jest: Adrianna Strużyńska.

Powieść Fiodora Dostojewskiego „Zbrodnia i kara” opowiada historię Rodiona Raskolnikowa, który dopuścił się zamordowania lichwiarki Alony Iwanownej i jej młodszej siostry, Lizawiety. Autor skoncentrował się na mrocznych zakamarkach ludzkiej psychiki. W powieści opisał zderzenie uczuć z racjonalizmem.

Raskolnikow był intelektualistą. Studiował prawo, ale musiał przerwać naukę z powodu problemów finansowych. Postrzegał świat w racjonalny sposób. Nie wierzył w istnienie żadnej wyższej siły, deklarował że jest ateistą. Rodion stworzył więc własną koncepcję społeczeństwa i moralności. Uważał, że ludzi można podzielić na wybitne jednostki i przeciętny, wręcz bezwartościowy, tłum. Jego zdaniem, geniusze mieli prawo do łamania ogólnie przyjętych zasad moralnych. To wybitne jednostki wyznaczały bieg historii, dlatego mogły dopuszczać się nawet zbrodni, o ile uznały to za słuszne. Raskolnikow nie brał pod uwagę uczuć, ale chłodną kalkulację. Stwierdził więc, że zamordowanie Alony Iwanownej przyniesie więcej korzyści, niż szkód. Kobieta dorobiła się majątku, przyjmując kosztowności pod zastaw i udzielając pożyczek na wysoki procent. Raskolnikow stwierdził więc, że kobieta która zarabia na cudzej biedzie, nie zasługuje na życie.

Bohater dokładnie zaplanował zbrodnię i udał się do mieszkania lichwiarki. Nie wszystko poszło zgodnie z planem. Okazało się, że w mieszkaniu była też młodsza siostra kobiety. Rodion zabił ją, żeby pozbyć się świadków. Doskonale zdawał sobie jednak sprawę, że poczciwa Lizawieta nie zasługiwała na śmierć. Okazało się, że Raskolnikow nie jest tak okrutny i pozbawiony wyższych uczuć, jak mu się wydawało. Po dokonaniu zbrodni, zaczął chorować psychicznie i fizycznie. Gorączkował i popadał w obłęd. Prześladowały go realistyczne wizje i urojenia. Raskolnikow stopniowo zaczynał zdawać sobie sprawę, że popełnił błąd. Okazało się, że uczucia i moralność odgrywają ważniejszą rolę, niż chłodna kalkulacja.

Do przemiany Rodiona w znacznym stopniu przyczyniła się znajomość z Sonią Marmieładow. Dziewczyna, podobnie jak Raskolnikow, nie miała łatwego życia. Również pochodziła z ubogiej rodziny i zmagała się z problemami finansowymi. Została prostytutką, żeby zapewnić utrzymanie przyrodniemu rodzeństwu, ponieważ jej ojciec był alkoholikiem, a macocha zachorowała na suchoty.

Mimo swojej profesji, Sonia pozostała skromną i głęboką wierzącą dziewczyną. W przeciwieństwie do Raskolnikowa, kierowała się więc uczuciami i bożymi przykazaniami. Wybaczyła ojcu, który wybrał alkohol zamiast rodziny. Była bardzo wyrozumiała również dla Raskolnikowa. Nie opuściła go, gdy dowiedziała się, że jest mordercą. Sonia namawiała ukochanego, żeby dobrowolnie przyznał się do winy. W dużej mierze, to dzięki niej Raskolnikow oddał się w ręce wymiaru sprawiedliwości, żeby odpokutować swoje czyny. Postanowiła nawet wyjechać razem z nim na katorgę na Syberii. Gdyby kierowała się chłodną kalkulacją, z pewnością nie zdecydowałaby się na takie poświęcenie.

Dostojewski unikał moralizowania. „Zbrodnia i kara” jest powieścią polifoniczną, autor oddał głos bohaterom, dlatego czytelnik poznaje świat z ich perspektywy. Komentarze narratora zostały ograniczone do minimum. Z powieści można jednak wyciągnąć jasne wnioski. „Prawda serca” zwyciężyła z „prawdą rozumu”. Pod wpływem Soni, Raskolnikow nawrócił się i zrozumiał, że jego poglądy na temat zbrodni i społeczeństwa były niesłuszne. Nie był w stanie przywrócić życia Alonie Iwanownie i Lizawiecie, ale postanowił odpokutować swoje czyny.

Raskolnikow zrozumiał, że kocha Sonię. Zaczął kierować się uczuciami i wiarą w Boga, a nie wyłącznie chłodną kalkulacją. Można powiedzieć, że bohater przeszedł zmartwychwstanie. Wcześniej był martwy duchowo, ale odrodził się i zrozumiał, co jest naprawdę ważne. Katorga na Syberii stała się dla niego nowym początkiem.

Historia głównego bohatera powinna być przestrogą dla wszystkich zwolenników podziałów społecznych i przyznawania sobie prawa do decydowania o cudzym życiu lub śmierci. Raskolnikow przekonał się, że człowiek posiada nie tylko intelekt, ale też duszę i uczucia.


Przeczytaj także: Dlaczego Zbrodnię i karę można uznać za powieść realizmu psychologicznego?

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.