W powieści „Zbrodnia i kara”, Fiodor Dostojewski skoncentrował się na mrocznych stronach ludzkiej psychiki. Dzieło przedstawia losy byłego studenta prawa, Rodiona Raskolnikowa, który dopuścił się morderstwa starej lichwiarki i jej siostry. Powieść porusza jednak nie tylko tematykę zbrodni, ale też alkoholizmu, biedy i nierówności społecznych.
Zbrodnia i kara jest powieścią psychologiczną. Oznacza to, że autor koncentruje się na życiu wewnętrznym bohaterów. Na pierwszym miejscu znajdują się emocje, refleksje i rozterki. Dostojewski stworzył bohaterów o złożonych osobowościach. Dzięki temu, bohaterowie są interesujący i bardziej realistyczni. Nikt nie jest jednoznacznie dobry ani zły.
Raskolnikow to morderca, ale pomaga rodzinie Marmieładowa i popełnia zbrodnię, żeby poprawić los petersburskiej biedoty. Sonia była prostytutką, ale wierzyła w Boga i zarabiała pieniądze na utrzymanie przyrodniego rodzeństwa. Swidrygajłow postępował niemoralnie, miał niebezpieczną słabość do nieletnich dziewcząt i hazardu. Pomógł jednak Soni w załatwieniu formalności po śmierci ojca i macochy. Dostojewski snuł refleksje nad dwoistą naturą człowieka. Fascynował się odwieczną walką dobra ze złem. Nie były one jednak utożsamiane przez pozytywnych i negatywnych bohaterów. Zamiast tego, autor starał się udowodnić, że dobro i zło przeplatają się w umyśle każdego człowieka. To od okoliczności i wyborów zależy, która część ludzkiej natury przejmuje kontrolę.
Jak wskazuje tytuł, akcja powieści skupia się wokół zbrodni. Chociaż w utworze widoczny jest wpływ realizmu i naturalizmu, celem Dostojewskiego nie było epatowanie okrucieństwem. W centrum jego zainteresowania leżał stan psychiczny Raskolnikowa przed i po dokonaniu zbrodni. Autor ukazał, co może się stać z wrażliwym człowiekiem, który myślał, że ma prawo do decydowania o cudzym życiu i śmierci.
Charakterystyczną cechą powieści psychologicznej jest brak tradycyjnej, realistycznej narracji. Czytelnik może odnieść wrażenie, że znalazł się wewnątrz umysłu mordercy. Rzeczywistość przeplatała się z urojeniami, Raskolnikow miał wrażenie, że wszyscy wiedzą o czynie, którego się dopuścił. Dostojewski opisał także psychologiczną grę między Rodionem a śledczym Porfirym Pietrowiczem. Czytelnik obserwuje przemianę wewnętrzną Raskolnikowa. Początkowo, bohater uważał się za wybitną jednostkę, stojącą ponad prawem i moralnością. Z czasem nabrał pokory i przekonał się, że musi ponieść konsekwencje swoich czynów. Powieść to literackie studium zbrodni.
Na uwagę zasługują jednak także bohaterowie drugoplanowi. Na przykładzie Marmieładowa, Dostojewski opisał niewolę nałogu. Mężczyzna w przeszłości był urzędnikiem. Miał więc szansę na spokojne, dostatnie życie. Niestety, Marmieładow pozwolił, żeby alkohol przejął kontrolę nad jego życiem. Zdawał sobie sprawę, że postępuje niewłaściwie i przysparza cierpienia swojej rodzinie. Nie potrafił jednak przestać pić. Jego żona zachorowała na gruźlicę, a córka musiała zająć się prostytucją, żeby rodzina miała za co żyć. Marmieładow wyznawał Rodionowi swoje grzechy i wyrażał pogardę do samego siebie, aby za chwilę wrócić do nałogu.
Powieść przekazuje uniwersalne prawdy moralne. Dostojewski unikał jednak dosłownego pouczania czytelnika. Komentarze narratora zostały ograniczone do minimum. Czytelnik może samodzielnie oceniać postawę bohaterów i wyciągać wnioski z kolejnych wydarzeń. Historia Raskolnikowa udowadnia, że każda zbrodnia jest złem. Nikt nie ma prawa decydować o życiu i śmierci drugiego człowieka. Rodion był przekonany, że popełnia zbrodnię dla wyższego dobra. Z czasem sam zrozumiał, że się mylił. Każdy czyn należy odpokutować. Raskolnikow początkowo był ateistą, ale zdał sobie sprawę, że boskie przykazanie „nie zabijaj” jest słuszne i sprawiedliwe. Dostojewski opowiedział się przeciwko stawianiu człowieka w roli Boga. Nikt nie powinien nazywać się geniuszem, żeby przejąć władzę nad resztą społeczeństwa. Powieść udowadnia również, że nie należy sądzić człowieka po pozorach. Ludzka psychika jest skomplikowana, dlatego szybko wydawane osądy zazwyczaj są błędne.
Utwór posiada również elementy powieści kryminalnej. Pojawiają się ofiary, morderca i śledczy. Akcja powieści nie skupia się jednak na poszukiwaniu sprawcy. Czytelnik od samego początku wie, że to Raskolnikow jest mordercą. Śledczy Porfiry Pietrowicz nie miał do dyspozycji twardych dowodów. Domyślił się, że to Rodion zamordował Alonę i Lizawietę na podstawie jego nietypowego zachowania. Prowadził więc z podejrzanym grę psychologiczną, aż w końcu nakłonił Raskolnikowa do przyznania się do winy.
Świat przedstawiony w powieści jest realistyczny. Dostojewski przenosi czytelnika do Petersburga drugiej połowy XIX wieku. Miasto zostało przedstawione z perspektywy biedoty, ponieważ należał do niej główny bohater. Raskolnikow był otoczony ludźmi, walczącymi o przetrwanie. Właśnie dlatego, trudno było mu pogodzić się z nierównościami społecznymi. Obserwował, jak lichwiarka bogaci się kosztem biednych, uczciwych ludzi. Miasto zostało ukazane ze zdecydowanie negatywnej strony. Petersburg był mroczny i nieprzyjazny. Bohaterowie na każdym kroku zderzali się z biedą, przestępczością, brudem i chorobami.
Dostojewski opisał zakurzone ulice, ciemne zaułki i garbate mosty. Większość bohaterów zajmowała ciasne mieszkania, które uwłaczały godności człowieka. Pokoik Raskolnikowa przypominał raczej trumnę, niż pomieszczenie mieszkalne. Rodzina Marmieładowa zajmowała jeden pokój, chociaż w jej skład wchodziło dwoje dorosłych i trójka dzieci. Przedstawienie warunków, w których żyli bohaterowie, nie było bezcelowe. W ten sposób, Dostojewski starał się przybliżyć czytelnikowi sposób myślenia Raskolnikowa. Rodion był przytłoczony ogromem nędzy i nieszczęścia w swoim otoczeniu. Środowisko, w którym się znajdował, przyczyniło się do problemów psychicznych, prowadzących do zbrodni.
Powieść skłania czytelnika do przemyśleń na temat moralności i niesprawiedliwości społecznej. Chociaż autor powstrzymał się od wydawania zdecydowanych osądów, z losów bohaterów płyną jasne wnioski. Zbrodnia w żadnym przypadku nie jest usprawiedliwiona i zawsze musi wiązać się z karą. Tytuł powieści oddaje więc jej sens.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.